Διευρυμένη σκηνογραφία, περφόρμανς και δημόσιος χώρος / Expanded Scenography, Performance and Public Space

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ

Περιλήψεις  συμμετεχόντων  στο συνέδριο

Τετάρτη  17 Απριλίου

11.30 – 12.10                 Εναρκτήρια ομιλία                            

11.30 – 12.00                Μάνος Στεφανίδης «Περφόρμανς: θεωρία και πρακτική. Η ελληνική περίπτωση»

Στην περφόρμανς  ή  επιτέλεση  δοκιμάζονται  τα όρια του σωματικού  και  του  θεατρικού, και το σώμα καθίσταται συγχρόνως μαρτυρία και μαρτύριο. Το 2017, σ' ένα μεταπτυχιακό μου μάθημα με θέμα την περφόρμανς στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, ο Άγγελος Παπαδημητρίου προέβη σε μιαν αυτοσχέδια επιτέλεση, ενώ μία άλλη φορά, παρόντος του Άγγελου Σκούρτη, ο ζωγράφος, σκηνοθέτης και περφόρμερ Άγγελος Σπαρτάλης προέβη σε μιαν επίσης αυτοσχέδια δράση παρασύροντας μάλιστα και τους φοιτητές να συμμετάσχουν. Θέμα, το ψυχοράγημα του πρόσφατα αποβιώσαντος πατέρα του. Τα δύο τελευταία χρόνια, ο ηθοποιός Μιχάλης Σαράντης και ζωγράφος Απόστολος Χατζαράς ερμηνεύουν στη σκηνή τον Αίαντα του Σοφοκλή. Ο πρώτος υποδύεται όλους τους ρόλους και ο δεύτερος τροφοδοτεί τον πρωταγωνιστή με τα πρόσωπα των ηρώων, τα οποία κατασκευάζει καθώς ο ηθοποιός κινείται πάνω στη σκηνή. Όταν η παράσταση τελειώνει, έχει δημιουργηθεί εκ των ενόντων ολόκληρη έκθεση ζωγραφικής. Ποιο είναι το θέατρο, ποια η περφόρμανς, ποιες οι διαφορές, ποιες οι συγκλίσεις τους; Πόσο γνωρίζουμε τους σημαντικούς διαχρονικά έλληνες περφόρμερ και πόσο την ιστορία τους; Από την Μαρία Καραβέλα στη Λήδα Παπακωνσταντίνου, και από τον Γρηγόρη Σεμιτέλο και τον Γιάννη Χρήστου ως τον Κανιάρη και τον Στάθη Λογοθέτη;

Πρώτη  Συνεδρία

12.20 – 13.45               Διευρυμένη σκηνογραφία, περφόρμανς και δημόσιος χώρος: κριτικές πλαισιώσεις

12.20 – 12.35                 Γιώργος Π. Πεφάνης, «Σκέψεις για τον δυισμό της performance»

Η απόδοση, οι επιδόσεις, η αποτελεσματικότητα και όλες οι εννοιολογικές αποχρώσεις της κανονιστικής performance, που επεξεργάστηκαν στοχαστές όπως ο Marcuse, ο Lyotard ή η Butler, συμπλέκονται και συνυφαίνονται με τις πιο λεπτεπίλεπτες, συμβολικού ή καλλιτεχνικού περιεχομένου, εννοιολογικές αποχρώσεις της ενικής παράστασης που προσφέρει η διαφορική και κατ’ εξαίρεση επιτέλεση των παραστατικών τεχνών. Στην πραγματικότητα, οι αποχρώσεις αυτές δεν συνυφαίνονται σε έναν δεύτερο χρόνο, αλλά είναι ήδη συνυφασμένες σε μια γενεαλογική ρίζα που τις συνέχει και τις ενοποιεί εξαρχής και δημιουργούν τον δυισμό της performance. Στη συνάφεια αυτήν είναι αδύνατον να διαχωριστεί η παράσταση μιας κατ’ εξαίρεση επιτέλεσης από τη διαδικασία παραγωγής προϊόντων, νοημάτων και υπηρεσιών. Αντιθέτως, τα χαρακτηριστικά της διαδικασίας αυτής διοχετεύονται και στις πολιτισμικές και καλλιτεχνικές επιτελέσεις. Έτσι, η υπερσυσσώρευση των κεφαλαίων, τα διαδοχικά κύματα συμπύκνωσης του χώρου και του χρόνου παραγωγής, ανταλλαγής και κατανάλωσης και η συρρίκνωση του χρόνου ανακύκλησης με τη σύστοιχη ανάπτυξη τεχνικών και τεχνολογιών πίστωσης, διανομής, κυκλοφορίας, ενημέρωσης και επιρροής επέδρασαν αποφασιστικά και στην αγορά του θεάματος, επιταχύνοντας την ήδη ραγδαία ανάπτυξή της τις τελευταίες δεκαετίες. 

12.35 – 12.50    Ειρήνη Γερογιάννη, «Επιτελώντας τη δημοκρατία, διαμοιράζοντας την εξουσία: η                                    αναβίωση του πνεύματος των Βακχών μέσω της εικαστικής περφόρμανς»

Σε αντίθεση με άλλα έργα αρχαίας τραγωδίας, οι Βάκχες του Ευριπίδη κατέλαβαν ελάχιστο σκηνικό χώρο πριν από το 1968. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ωστόσο, συγκροτείται ένα εντυπωσιακό αρχείο παραστάσεων που «θα δικαιολογούσε τον χαρακτηρισμό των ετών μεταξύ 1968 και 1978 ως δεκαετία των Βακχών» (Fischer-Lichte 2005). Η επιστροφή του Διονύσου στη θεατρική σκηνή έχει συχνά ερμηνευθεί ως απάντηση στις συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις των δεκαετιών του 1960 και του 1970, με την πλοκή των Βακχών να παράγει αναλογίες με ένα περιβάλλον πολιτικής και κοινωνικής υπερβολής, το οποίο χαρακτηριζόταν τόσο από τον κατακερματισμό του ατόμου μέσα στην κοινωνία, όσο και από την ανοικοδόμηση νέων μορφών κοινοτικότητας. Από την άλλη, είναι σαφές πως η εμφάνιση της εικαστικής περφόρμανς ως νέου μέσου, κατά τις ίδιες δεκαετίες, συμβαδίζει με τις διεκδικήσεις της εποχής τόσο σε πολιτικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο. Καλλιτέχνιδες όπως η Marina Abramovic, η Yoko Ono, η Gina Pane και η Λήδα Παπακωνσταντίνου, έστρεψαν τον σπαραγμό και την ωμοφαγία στο σώμα τους ώστε να πραγματευτούν την έννοια της δημοκρατίας στο σύγχρονο πλαίσιο, όπως και τις διαφορετικές μορφές μέσα από τις οποίες ενσαρκώνεται το πολιτικό και υλοποιείται μια ενσωματωμένη δημόσια σφαίρα. Καθώς καταπιάνονται με ζητήματα σχετικά με την ένταξη και τον αποκλεισμό, την κοινωνική συμμετοχή και τη «μερίδα εκείνων που δεν έχουν κανένα μέρος»  (Rancière [1998] 2012) στις σύγχρονες κοινωνίες, οι παραπάνω καλλιτέχνιδες της περφόρμανς δίνουν (πίσω) στο κοινό την αυτενέργειά του, παράγοντας ταυτόχρονα κοινότητες και αναδιανέμοντας την εξουσία. Στόχος της ανακοίνωσης είναι η τοποθέτηση της περφόρμανς στο κέντρο της συζήτησης για τον διαμοιρασμό της –καλλιτεχνικής και πολιτικής– εξουσίας και η αναγνώριση των εικαστικών τεχνών ως το πλαίσιο εκείνο που πρόσφερε χώρο στο εναρκτήριο επεισόδιο της δημοκρατίας, τη δολοφονία του Bασιλιά, «με μία κατάρρευση του συμβολικού, παραγωγό ενός απο-ενσωματωμένου κοινωνικού»  (Rancière [1998] 2012).

12.50 – 13.05     Μαρία Κονομή, «Θολώνοντας τα όρια ζωής και τέχνης: εικαστικά και επιτελεστικά στοιχεία  σε διαδηλώσεις και ακτιβιστικά δρώμενα διαμαρτυρίας στον δημόσιο χώρο»

Κεντρικό θέμα της παρούσας ανακοίνωσης αποτελούν οι  διευρυμένες εικαστικές και επιτελεστικές πρακτικές σε καταστάσεις μαζικών κινητοποιήσεων διαμαρτυρίας και ποικίλων εκδηλώσεων κοινωνικοπολιτικού ακτιβισμού. Το δικαίωμα της κοινωνικοπολιτικής διαμαρτυρίας στον δημόσιο χώρο αποτελεί θεμελιώδες δημοκρατικό δικαίωμα του πολίτη. Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτική  επενέργεια των εικαστικών και επιτελεστικών στοιχείων στις διαδηλώσεις και τις δράσεις διαμαρτυρίας αποτελεί ένα άκρως ενδιαφέρον αντικείμενο έρευνας, που δημιουργεί γόνιμους προβληματισμούς ως προς τις ουσιαστικές διασυνδέσεις των δημιουργικών επιτελεστικών προσεγγίσεων με πολύπλοκες πραγματικές συνθήκες και κοινωνικοπολιτικές πλαισιώσεις. Οι διευρυμένες εικαστικές, επιτελεστικές και ενδυματολογικές πρακτικές ως πολιτική πράξη ήταν πάντα παρούσες, αλλά πολλαπλασιάστηκαν την τελευταία δεκαετία, καθώς τα κινήματα διαμαρτυρίας υιοθέτησαν τις τακτικές αυτές ολοένα και περισσότερο ως εργαλεία έκφρασης της ενσώματης διαφωνίας, δημιουργώντας μια πλούσια δεξαμενή διαφορετικών μορφών, σημασιών και εμπειριών επιτελεστικότητας. Τα εικαστικά και επιτελεστικά στοιχεία στις διαδηλώσεις δρόμου και στις ακτιβιστικές διαμαρτυρίες έχουν σημαντική συμβολή στον οπτικό αντίκτυπο, τη συναισθηματική απήχηση και την επικοινωνιακή δύναμη των διαδηλώσεων, εκφράζοντας πολιτικά νοήματα και επιφέροντας ευαισθητοποίηση για κρίσιμα θέματα με στόχο την κοινωνικοπολιτική αλλαγή. Η διερεύνηση των εικαστικών και επιτελεστικών στοιχείων, τα οποία τοποθετούνται πέρα από την λίγο-πολύ καθιερωμένη εικαστική και σκηνογραφική-ενδυματολογική απόδοση των παραστατικών τεχνών, μας οδηγούν ως  έννοια, μεθοδολογία και πρακτική σε απολήξεις του πεδίου της σύγχρονης διευρυμένης σκηνογραφίας (ακόμη και πέρα από τη σκηνογραφία) αλλά και στη γενικότερη  «επιτελεστική στροφή» στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Στο παραπάνω πλαίσιο, θα συζητηθούν ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα ακτιβιστικών δρώμενων διαμαρτυρίας από τον διεθνή χώρο και την Ελλάδα με οικολογικό και κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα και έμφυλη στόχευση.

13.05 – 13.20                Στεριανή Τσιντζιλώνη, «Performance Shop: η περφόρμανς ως άυλη υπηρεσία                             και  η καθημερινότητα»

Η εισήγηση θα εξετάσει το πρότζεκτ Performance Shop της Κύπριας χορογράφου Λίας Χαράκη, που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2018 ως μέρος της ενότητας «Άνοιγμα στην πόλη». Πρόκειται για ένα pop-up κατάστημα που άνοιξε στο εμπορικό κέντρο της Αθήνας για ένα μήνα, και φιλοξενούσε παραστατικά συμβάντα από καλλιτέχνες της περφόρμανς και του χορού. Η ιδέα του Performance Shop βασίζεται στη βιωματική εμπειρία, που δίνεται ως προσφορά και ‘υπηρεσία’ που μπορεί να παρέχει κανείς στο εαυτό του ή στους άλλους. Στο Performance Shop προσφέρονταν παραστατικά συμβάντα είτε με τη μορφή των ‘εκθεμάτων’ στη βιτρίνα, είτε ως συμμετοχικά συμβάντα, είτε ως έργα μικρού χώρου για περιορισμένο αριθμό θεατών (συχνά one-to-one). Οι μορφές αυτές δημιουργούν συνθήκες οικειότητας και αμεσότητας ανάμεσα σε περφόρμερ και κοινό, που έρχονται σε αντίθεση με το θορυβώδες και έντονο περιβάλλον του κέντρου της πόλης. Η ανακοίνωση θα διερευνήσει τρόπους με τους οποίους το Performance Shop διαπραγματεύεται το καθημερινό και τετριμμένο της έννοιας του ‘καταστήματος’, με την εμπειρία και την ιδιαιτερότητα του παραστατικού συμβάντος. Μέσα από αυτές τις πρακτικές προτείνεται μια προσέγγιση της σχέσης των καλλιτεχνών με την πόλη και τους κατοίκους και αναδεικνύεται η αντίφαση ανάμεσα στην άυλη εμπειρία της περφόρμανς και στην έννοια του ‘προϊόντος’ προς αγορά.

13.20 – 13.35                Πάνος Κούρος, «Άστατες οικειότητες σε αργά εδάφη»

Αν οι τόποι ταξιδεύουν, κάποια εδάφη είναι πιο αργά, αντιστέκονται στις ισχυρές εικόνες και ταυτότητες που κατασκευάζει η συσσώρευση σε αυτά πολιτιστικών γεγονότων, μνημείων και ερειπίων. Με ενδιαφέρουν οι δυνατότητες ομιλίας των αργών αυτών εδαφών, η καθυστέρηση της αναπαραγωγής τους στo πλαίσιο των πολιτισμικών δράσεων και συμβάντων, και η πολιτική δυναμική που αναπτύσσεται όταν η καθυστέρηση αυτή συνδέεται με την οργάνωση περιστάσεων συναναστροφής με συγκεκριμένο κοινό. Θα ακολουθήσω μια αφήγηση που συνδέει ορισμένα έργα του αρχείου μου, που πραγματοποίησα σε διαφορετικούς χρόνους και περιστάσεις. Τα έργα δεν εισάγονται μεμονωμένα ως ‘τεκμηριώσεις τέχνης’ στο σύστημα της τέχνης, αλλά αποκτούν οικονομική και συμβολική αξία μόνο όταν εντάσσονται σε αρχεία που συγκροτώ. Επιτελούνται με μικρής κλίμακας διαπροσωπικές σχέσεις σε συγκεκριμένους τόπους, οι οποίοι τυπικά παραδίδονται στο κοινό μέσα από τη γενική λογική της αρχαιολογικής διαχείρισης και των σχημάτων επιμέλειας της σύγχρονης τέχνης. Δοκιμάζονται σχήματα ‘δημόσιας οικειότητας’, που αντιπαραθέτουν στις άκαμπτες κοινωνικότητες των καλλιτεχνικών εκθέσεων και αρχαιολογικών τόπων ιδιόρρυθμες συναναστροφές, που ενσωματώνουν την εμπειρία του καιρού. Μεταφέρω την ιδέα του σώματος-καιρού, όπως αναπτύσσεται στο φεμινιστικό σχήμα της «καλύτερης φθοράς στον καιρό» (better weathering), ως απάντηση στις νεοφιλελεύθερες αειφόρες στρατηγικές αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Η «καλύτερη φθορά στον καιρό» ενεργοποιείται με πειραματικές μορφές κοινωνικότητας, ως μια μετασχηματιστική υποδομή που ενδυναμώνει τη διαφορετικότητα και τις άνισες αδυναμίες ανάμεσα σε ξένους.

                          Δεύτερη  συνεδρία

13.55 – 15.20               Αστικός χώρος και επιτελεστικές πρακτικές

13.55– 14.10                 Λίλα Λεοντίδου, «Απώλεια και δημιουργική επανάκτηση του δημόσιου                                            χώρου στη Μεσογειακή πόλη» 

Οι δεκαετίες του 2010 και του 2020 βρέθηκαν σε αντιδιαμετρική θέση σχετικά με τον δημόσιο χώρο.Το 2010 οι Μεσογειακές πόλεις σείονταν από διαδηλώσεις, από τον Νότο της Αραβικής Άνοιξης ως τον Βορρά της χρηματοπιστωτικής κρίσης και του κινήματος των πλατειών. Αλλά το 2020 σήμανε η απώλεια με την πανδημία του Covid-19, καθώς η πόλη έκλεισε για τους πολίτες. Ταυτόχρονα, διαφοροποιήθηκαν και οι μορφές της δημόσιας τέχνης. Μετά τον προηγούμενο αιώνα της στατικότητας και μονιμότητας, η τέχνη ανέδειξε το εφήμερο και την αέναη κίνηση, φυσική και ψηφιακή πλέον στην υβριδική πόλη: διαδικτυακές εμφανίσεις και εξαφανίσεις και τοιχογραφίες, εγκαταστάσεις, μουσική, προβολές, στοιχεία της ‘έξυπνης πόλης’, και ενίοτε περφόρμανς, site-specific ή πιο χαλαρά συνδεδεμένη με το χώρο. Σήμερα στον δημόσιο χώρο βρίσκουμε τέχνη: (α) ελεύθερη και αδέσμευτη με στόχο τη συλλογική χαρά και κουλτούρα·  (β) τέχνη δικτυωμένη με συμβάντα στην πόλη, όπως διαδηλώσεις μαζί με μουσική, χορό, περφόρμανς, πανηγυρισμούς εκλογικών ή αθλητικών θριάμβων, καρναβαλικές εκδηλώσεις όπου ολόκληρη η πόλη συμμετέχει – στο Ρίο, στη Βενετία, στην Πάτρα, στην Ξάνθη, στο Notting Hill του Λονδίνου· (γ) τέχνη δεσμευμένη συνειδητά να διαφημίζει «εξευγενιστικές» παρεμβάσεις της εξουσίας στον δημόσιο χώρο –ιδιαίτερα μιας και η τέχνη έχει ανάγκη για χρηματοδότηση– αλλά και παρελάσεις και προεκλογικούς λόγους· ή (δ) τέχνη εκπορευόμενη από την ίδια την εξουσία (commissioned art), έτσι που να καθιστά τον δημόσιο χώρο πεδίο προπαγάνδας με εφήμερες περφόρμανς και εγκαταστάσεις, όπως η πρόσφατη με το φωτισμό της ελληνικής Βουλής με την ισραηλινή σημαία την εποχή των άγριων επιθέσεων εναντίον των Παλαιστινίων. Αυτές οι δυο τελευταίες μορφές τέχνης, που χρησιμοποιούν τον χώρο εργαλειακά για τη διαφήμιση της κυβέρνησης και της «επιχειρηματικής» πόλης, διευρύνουν την έννοια της απώλειας του δημόσιου χώρου. Στη δημιουργική επανάκτησή του βοηθάει η τέχνη που αποδεσμεύεται από τον εναγκαλισμό της εξουσίας και στρέφεται προς τις άλλες δύο μορφές που αναφέραμε πρώτες: στον τονισμό της συλλογικής χαράς, στο γλέντι του καρναβαλιού, ενίοτε και στην αποτίναξη περιορισμών και καταπίεσης.

14.10 – 14.25                Κώστας Ντάφλος, «Το εικαστικό πρόγραμμα Cipo_ νομαδικών δράσεων»

Παρουσιάζεται η εμπειρία του Cipo_ προγράμματος, παρασιτικών νομαδικών δράσεων και εικαστικών εγκαταστάσεων, όπου από το 2003 έλαβαν τις εξής μορφές: α) παραστάσεων σκηνής από τεχνολογίες και τακτικές, οι οποίες επέτρεπαν τη συμμετοχή σε περφόρμερς και θεατές σε παραστασιακά δρώμενα (διευρυμένες σκηνογραφίες), και β) δημόσιων δράσεων στην πόλη (για την ανάδυση τοπικής δημόσιας σφαίρας) με νομαδικά τροχήλατα (φορητά τυποποιημένα μετακινούμενα καρότσια). Τεχνικά, οι νομαδικές αυτές εγκαταστάσεις έγιναν εφικτές ως ανακυκλωμένες διατάξεις τεχνολογικής εργαλειοθήκης από πρακτικές επανάχρησης μικροϋλικών, λογισμικού και υλισμικού (lego robotics)^. ακολούθησαν τη διευρυμένη θεωρία διαθεματικού επαναπροσδιορισμού της σκέψης και των πρακτικών στην τέχνη, στη συνθήκη νέας προβληματοποίησης των εννοιών του χώρου και του υποκειμένου (νομαδική επιτελεστική στροφή).  Ειδικότερα, η πορεία των αναζητήσεων αυτών γύρω από ακολουθούμενες τακτικές, μεθόδους, πρακτικές, θεωρία, μέσα παραγωγής, καθώς και τρόπους εναλλακτικών διαμοιρασμού, εντοπίζεται στη συνθήκη ευρύτερου επαναπροσδιορισμού της σκέψης και των πρακτικών στις τέχνες. Αφορούν στην «ενσώματη στροφή» και στην «επιτελεστική στροφή» στις συλλογικές δημόσιες πρακτικές τέχνης στη δημόσια σφαίρα, σύμφωνα με κριτικούς προσανατολισμούς (αυτοθέσμιση), με την έννοια του τόπου και της τοποθεσίας επίσης να διευρύνονται («χωρική στροφή», «νομαδική στροφή»), περιλαμβάνοντας επιπλέον κατευθύνσεις επιτελεστικής τεκμηρίωσης («αρχειακή στροφή»). Άλλες διευρύνσεις: θεωρία του χώρου: διευρύνεται η σχέση πεδίο-τοπίο σε πολιτισμικό περιεχόμενο ως δίκτυο τόπων (τόπος: νοηματοδοτημένος χώρος κοινών πόρων και αγαθών) και μετακινούμενη τοποθεσία· νομαδική θεωρία: διευρύνει την φαινομενολογική site-specific εγκατάσταση σε site-generic κοινωνικού περιεχομένου, διευρύνοντας επιπλέον το υποκείμενο· επιτελεστική θεωρία: διευρύνει τη θεατρική υποκριτική ερμηνεία βασισμένη στο κείμενο-δράμα σε (νοηματοδοτημένη) πράξη, διευρύνοντας επιπλέον το υποκείμενο· σχεσιακή και διαλογική θεωρία: κριτική στην εδαφική σχέση, στις συλλογικές πρακτικές, στην τεχνολογική ετερότητα· τέχνη στο διευρυμένο πεδίο, queer φαινομενολογία.

14.25 – 14.40             Ιωάννα Ρεμεδιάκη, «Ιερά Οδός 2: αναζητώντας το σώμα της πόλης»

Η Ιερά Οδός 2 είναι μια παράσταση-ξενάγηση που πραγματοποιήθηκε από την Ομάδα Ίσον Ένα στους δρόμους της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιεράπετρας, σε έξι διαφορετικές εκδοχές, την περίοδο 2011-12. Θέτει το ερώτημα: τι έχει η πόλη να μας πει και τι εμείς στην πόλη; Αναζητά το συλλογικό δημόσιο σώμα, το σώμα της πόλης, την κοινή φωνή, φέρνοντας στις αποσκευές της ιστορίες ανθρώπων, τόπων, και μιας κοινής ανάγκης. Ως αρχικά κείμενα χρησιμοποιήθηκαν αγγελίες/ρήσεις από την αρχαία ελληνική τραγωδία, διερευνώντας τη λειτουργία του αγγελιαφόρου, τότε και τώρα. Η ανακοίνωση ανακαλεί την έως τώρα πορεία της παράστασης και προσθέτει σε αυτήν τη σημερινή δράση της, που θα γίνει στο πλαίσιο του συνεδρίου, ανανεώνοντας το ερώτημα και την αναζήτηση του πολιτικού και της πόλης.

14.40 – 14.55                Ευφροσύνη Τσακίρη – Γεωργία Τουλιάτου, « Η ενσώματη εμπειρία του νερού στα ιαματικά λουτρά της Ελλάδας»

Το νερό αποτελεί βασικό στοιχείο του κόσμου μας σε ποσοστό 70% της ύλης. Είναι δημόσιο αγαθό, η πρόσβαση σε αυτό είναι πανανθρώπινο δικαίωμα και αποτελεί βασικό στοιχείο του δημόσιου χώρου, του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Η εμπειρία μας με το νερό έχει πολυαισθητηριακού χαρακτήρα εκφάνσεις. Οι πρώτες μορφές ζωής αναπτύχθηκαν στο νερό, το έμβρυο μεγαλώνει μέσα σε νερό, το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά 70% από νερό. Προσφέρει κάθαρση, ευεξία, ζωή, περιλαμβάνεται σε μύθους, δοξασίες, συντελώντας ποικιλοτρόπως στην διαμόρφωση και εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, των επιστημών και τεχνών. Ο Italo Calvino αναφέρεται στις Αόρατες Πόλεις στο νερό ως γενεσιουργό στοιχείο της πόλης, ο Gaston Bachelard στην Ποιητική του χώρου μέσω του Γάλλου λογοτέχνη Henri Bosco περιγράφει την υπαρξιακή, ατμοσφαιρική, απόκοσμη και μαγευτική φύση του νερού: «ακριβώς μπροστά στα πόδια μου το νερό βγήκε από τα ερέβη...». Ο Guy de Maupassant στο διήγημα Night: A Nightmare συνδέει το νερό με την αγωνία και τον φόβο του θανάτου. Την πολύσημη σχέση του ανθρώπου με το νερό, συγκεκριμένα το ‘ιαματικό νερό’, κλήθηκαν να διερευνήσουν φοιτητές που συμμετείχαν σε μαθήματα και εργαστήρια με αντικείμενο την ενσώματη επαφή τους με το νερό, μέσα από την «λουτροθεραπεία» και τον «θερμαλισμό» σε τόπους με ιαματικούς πόρους. Οι φοιτητές χαρτογράφησαν πολυποίκιλες πτυχές της πολύ-αισθητηριακής τους εμπειρίας, που κυρίως εξελίχθηκε σε δημόσιους υπαίθριους χώρους ή σε χώρους ελεύθερης, δημόσιας πρόσβασης και στην συνέχεια παρουσίασαν το έργο τους μέσω ψηφιακής αφήγησης (video) και κολάζ. Στην παρουσίαση θα αναλυθούν επιλεγμένα έργα. Το εγχείρημα είναι μέρος του ερευνητικού έργου «Λουτρότοπος: Κριτική χαρτογράφηση και εικαστική αφήγηση ιαματικών πηγών του Ελλαδικού χώρου», που χρηματοδοτείται από το ΕΛΙΔΕΚ στην προκήρυξη «Χρηματοδότηση της Βασικής Έρευνας (Οριζόντια Υποστήριξη όλων των Επιστημών), Εθνικό Πρόγραμμα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Ελλάδα 2.0.) στο επιστημονικό πεδίο 7. Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες» με ΦΥ το ΠαΔΑ και συντονίστριες τις Γ. Τουλιάτου, Ε. Τσακίρη, Ε. Μουζακίτου.

14.55 – 15.10                Eλένη  Λινάκη, «Τοπογραφία θανάτου ή Ας μην ξεχάσουμε. Διαπραγματευόμενοι κοινωνικά γεγονότα σε ύστερους χρόνους μέσω του θεάτρου»

Η κοινωνικοχωρική διαλεκτική εισάγει μια νέα προσέγγιση στην ανάλυση της χωρικής δυναμικής και της σχέσης της με την κοινωνική αναπαραγωγή και τον μετασχηματισμό. Ο χώρος, ως μη αυτόνομη, ερμηνευτική παράμετρος της κοινωνικής δυναμικής, συμβάλλει στην κατανόηση και κυρίως στην κοινωνιολογική και ανθρωπολογική προσέγγιση των πόλεων, όπου συχνά χρησιμοποιείται η έννοια του χώρου. Ο Lefebvre αναφέρει την έννοια του χώρου «ως κάτι που παράγεται μέσω της νοηματοδότησης του». Ο χώρος δηλαδή αρχίζει να κατακερματίζεται σε μικρότερες περιοχές που παράγουν διαχρονικά νέες ταυτότητες μέσα από τις δράσεις, τις χρήσεις, τις δομές και τους ανθρώπους που κινούνται  εντός του αστικού χώρου και ‘στιγματίζουν’, οριοθετούν, μεταλλάσσουν και δίνουν νέα ταυτότητα αναλόγως των γνωρισμάτων τους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ξεκινώντας από τις απλές χωρικές διακρίσεις ως τις κοινωνικές (έμφυλο-τόποι, κινήματα, περιοχές εγκλημάτων κλπ.). Η παρούσα εισήγηση προσπαθεί να κατανοήσει το πώς μια παραστατική τέχνη δύναται να εισαγάγει την έννοια του χώρου μέσα από την παράσταση Τοπογραφία θανάτου ή Ας μην ξεχάσουμε, σε μια άλλου τύπου χαρτογράφηση της πόλης, μέσα απο περιοχές δολοφονιών στην πόλη της Αθήνας. Η προσπάθεια επανοικειοποίησης του χώρου σε ύστερο χρόνο δημιουργεί μια νέα  τελετουργική διαδικασία μύησης και αφήγησης, επανακαθορίζοντας σημεία με ένα νέο σκόπο, επισημαίνοντας ορατά (ταμπέλες, μνημεία) και αόρατα (δολοφονίες) νήματα, με στόχο τη δημιουργία μιας παράστασης, αλλά και την επαναδιατύπωση του κοινωνικού και του πολιτικού σώματος στην πόλη. Η εισήγηση θα προσδιορίσει τους όρους, τις παραμέτρους και τις νέες ερμηνείες που αναδύονται.

        Τρίτη  συνεδρία

15.45  – 17.00 Διευρυμένη σκηνογραφία και δημόσιος χώρος

15.45 – 16.00   Μαρίνα Κοτζαμάνη, «Διευρυμένη σκηνογραφία και πολιτιστική μνήμη: Επιτελώντας το Λύσις στο Αμφιάρειο Ωρωπού (2022)»

Καλλιτέχνις  η οποία  εκφράζεται κατ’εξοχήν  μέσω επιτελεστικών  έργων τοποειδικού χαρακτήρα για τον δημόσιο χώρο, η Μαίρη Ζυγούρη εργάζεται στην Ελλάδα και στην Ιταλία, και έχει παρουσιάσει τη δουλειά της σε ιδρύματα και μεγάλες διοργανώσεις διεθνώς. Η μελέτη μου εστιάζει στην περφόρμανς Λύσις της Ζυγούρη, που υλοποιήθηκε στον αρχαιολογικό χώρο του Αμφιάρειου στον Ωρωπό, στις 18 Σεπτεμβρίου 2022. Από τους λιγότερο γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους σήμερα, το ιερό αυτό είχε φήμη στην αρχαιότητα ως ιερός χώρος θεραπείας και πρόβλεψης του μέλλοντος μέσω των ονείρων. Η Ζυγούρη αξιοποίησε το σύνολο του αρχαιολογικού χώρου, τόσο τα σωζόμενα μνημεία όσο και το μοναδικό φυσικό τοπίο, σε μια περιπατητική περφόρμανς με θέμα το άλογο, τη μεταμόρφωση και την υπέρβαση, ενθαρρύνοντας εναλλακτικές προσεγγίσεις του κυρίαρχου, αρχαιοκεντρικού αφηγήματος της εθνικής ταυτότητας. Βασικό εργαλείο της Ζυγούρη στην επεξεργασία της μεταμόρφωσης είναι οι περσόνες, δηλαδή ασσεμπλάζ από readymade και μαλακά υλικά με ιδιάζουσες αυτενεργές και επιτελεστικές δυνατότητες. Προσεγγίζοντας τις περσόνες ως μαριονέτες, τις οποίες οι περφόρμερ φέρουν στα σώματά τους, διερευνώ πώς το Λύσις χτίζει μια διευρυμένη δραματουργία με κεντρικό άξονα τον χώρο, ως φορέα πολυαισθητηριακών βιωμάτων και πολιτιστικής μνήμης. Στη δραματουργία αυτή, χώρος, σώμα και κείμενο αλληλεπιδρούν ισότιμα, ανατρέποντας λογοκεντρικές συλλήψεις και μετατοπίζοντας τη βαρύτητα της ερμηνείας από το έργο στο κοινό και στην πρόσληψη. Η εναλλακτική αυτή προσέγγιση προτείνει νέους τρόπους διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπου το αρχαίο και το σύγχρονο, γνώση και εμπειρία, άνθρωπος και περιβάλλον, μνημείο και φύση συνιστούν ένα ενιαίο οικοσύστημα, ευρύτατα συμμετοχικό και εξαιρετικά ευέλικτο από ερμηνευτική άποψη. Στην έρευνά μου αξιοποιώ μεθοδολογικά εργαλεία της διευρυμένης σκηνογραφίας, όπως έχει αναπτυχθεί από τους J. McKinney και S. Palmer (2017), και ιδιαίτερα πιο πρόσφατα από τη Rachel Hann (2019). Επίσης, επεξεργάζομαι υλικό από συνεντεύξεις που πραγματοποίησα η ίδια με τους συμμετέχοντες στο Λύσις.

16.00 – 16.15                Αντώνης Βολανάκης, «Χάριτες ζυμώνουν, καμιά δεν είναι ξένη: κοινωνική γλυπτική στη δημόσια σφαίρα»

Ένα κοινωνικό γλυπτό, αποτέλεσμα της συνεργασίας του εικαστικού καλλιτέχνη Αντώνη Βολανάκη και του σεφ Μανώλη Παπουτσάκη, σε διάλογο με την επιμελήτρια τέχνης Lydia Matthews. Ο Βολανάκης ερευνά την τελευταία εικοσαετία μέσα από τα έργα του τη γυναικεία εμπειρία, και αντίστοιχα ο Παπουτσάκης τις πιθανές εφαρμογές της φιλοσοφίας στο φαγητό. Στόχος των πολλαπλών επισκέψεων και διαμονών της συνεργατικής ομάδας στα Μέγαρα,  ήταν να συνδεθούν με την πόλη, ειδικά  να ακούσουν ενεργά τις  φωνές  γυναικών που ζουν στα Μέγαρα, οι οποίες μοιράστηκαν γενναιόδωρα τις εμπειρίες τους σε σχέση με τη ζώσα παράδοση, την  εντοπιότητα και την ξενότητα. Αυτές οι συναντήσεις, άλλοτε προγραμματισμένες και άλλοτε τυχαίες, ενισχύθηκαν με επισκέψεις  σε κουζίνες σπιτιών και φούρνους, με μοιράσματα συνταγών και εν τέλει οδήγησαν σε εργαστήρια με πολύωρα ζυμώματα, κεντήματα και φουρνίσματα ψωμιών^. ένας παραδοσιακός ξυλόφουρνος ανάβει και ψήνει οπτικά/λεκτικά μηνύματα γυναικών προς όλους/ες/α.  Παράλληλα, η έρευνα πραγματοποιούνταν και σε άλλους χώρους, όπως το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων, τον πολιτιστικό σύλλογο Θέογνις, μποστάνια και οινοποιεία της περιοχής, κ.ά. Στο αρχαιολογικό μουσείο, με φύλακα τη θεά του σίτου Δήμητρα, ο Βολανάκης εμπνέεται από ένα αναθηματικό ανάγλυφο του 4ου αιώνα π.Χ. με τις τρεις Χάριτες. Αυτή η εικόνα σύντομα λειτουργεί ως καταλύτης για την παράσταση φαγητού στον δημόσιο χώρο, όπου Χάριτες ζυμώνουν, αναδεικνύοντας τη ζωντανή παρουσία τριών γυναικών με λευκά ενδύματα. Χρησιμοποιώντας το νυφικό ως γλυπτικό και σημαίνον αντικείμενο, το οποίο εμφανίζεται συχνά στα εικαστικά έργα του Βολανάκη, το κοινωνικό γλυπτό  διερευνά τι σημαίνει να βρίσκονται γυναίκες μαζί, χωρίς απαραίτητα να έχουν φιλικές ή συγγενικές σχέσεις, γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι, να παρασκευάζουν συλλογικά ψωμί και να διακοσμούν μοναδικά το καθένα ως προσφορά στη διευρυμένη κοινότητα. Το ζύμωμα, το πλάσιμο και το κέντημα του ψωμιού, πρακτικές γυναικών ανέκαθεν, επαναφέρουν νέα ερωτήματα της σύνδεσης με την κοινότητα, της αλληλεπίδρασης μεταξύ των γενεών και της ανταλλαγής εμπειριών σε ιδιωτικό και δημόσιο πλαίσιο.  Μπορεί  η  φιλοξενία να είναι καινοτόμα, αδιαπραγμάτευτη και απόλυτη, με τις τρεις Χάριτες να προσφέρουν άρτο και οίνο;

16.15 – 16.30          Pablo Berzal Cruz – Iωάννα Λούτσια – Αθηνά Στούρνα, “Nafplion Blues: Prison Stories. The Nafplion Prison as a Brutal ‘Urban Scenography’” 

Οι τόποι των φυλακών και η διαχρονική τους παρουσία στην πόλη του Ναυπλίου αποτέλεσαν την αφετηρία για το περιεχόμενο δύο εργαστηριακών μαθημάτων στο Τμήμα Παραστατικών Ψηφιακών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Καρπό των δύο εργαστηρίων αποτέλεσε η ενότητα Nafplion Blues: Prison Stories, που παρουσιάστηκε στο σπουδαστικό σκέλος της Ελληνικής συμμετοχής στην Prague Quadrennial of Performance Design and Space 2023. Συγκεκριμένα, στο μάθημα «Περφόρμανς και χώρος: ο θεατής, ο καλλιτέχνης και ο επιτελεστικός χώρος συνάντησής τους», οι φοιτητές/τριες δημιούργησαν την site-specific περφόρμανς Άκου-βλέπε-σώπα. Περφόρμερ και κοινό συμμετείχαν σε μία προσκυνηματική πομπή στους τόπους όπου κάποτε λειτούργησαν φυλακές (Παλαμήδι, Βουλευτικόν, Μπούρτζι, Ακροναυπλία). Το μάθημα «Επιτέλεση και κοινωνικές εφαρμογές ΙΙΙ: Κοινωνικό θέατρο» πραγματοποιήθηκε στο Ανοικτό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας. Έγκλειστοι και φοιτητές/τριες συμμετείχαν σε εργαστήρια θεάτρου και παρουσίασαν (σε μόλις δύο θεατές και στους δεσμοφύλακες) το έργο Θεάτρου της επινόησης Τα ταξίδια του γεώμηλου, από τις Άνδεις μέχρι την Τίρυνθα: μύθοι και αλήθειες. Στην παρούσα ανακοίνωση, οι διδάσκοντες των εργαστηρίων Pablo Berzal Cruz, Ιωάννα Λιούτσια και Αθηνά Στούρνα θα επικεντρωθούν στη χρήση της φυλακής –του τότε και του τώρα – ως παραστασιακού χώρου. Ο χώρος αυτός κινείται και ταλαντεύεται ανάμεσα στα όρια του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου. Οι φυλακές, ως απόλυτα δυστοπικοί τόποι, λειτουργούν και στις δύο περιπτώσεις ως «αστικές σκηνογραφίες του πραγματικού» (Hannah 2022): από τον ερμητικά κλειστό, ιδιωτικό χώρο της αγροτικής  φυλακής στην Τίρυνθα, μέχρι τον ανοιχτό, δημόσιο χώρο της ιστορικής πόλης του Ναυπλίου, όπου τα κτίσματα που κάποτε στέγαζαν φυλακές είναι διάσπαρτα σε όλη την πόλη και προσβάσιμα σε όλους. Η «αστική σκηνογραφία» εδώ, διευρυμένη και απελευθερωμένη από τα στενά όρια της θεατρικής σκηνής, κινεί και συγκινεί το κοινό και τους performers τόσο συναισθηματικά όσο και σωματικά, μέσα από τα άυλα συγκινησιακά χαρακτηριστικά της (Hann 2019, 5). Μέσα από τη βαναυσότητα που εκπέμπει η πραγματική υπόσταση των τόπων, η «σκηνογραφική πόλη» αποκαλύπτει ιστορίες και τραύματα, απεκδύεται το ψεύτικο τουριστικό σκηνικό που πλέον την καλύπτει και προσκαλεί κοινό και δημιουργούς να αναλάβουν ευθύνη κοινωνικά και πολιτικά (Lotker & Gough 2013, 6· Hannah 2022).

16.30 – 16.45               Ανδρέας Σκούρτης, «Σχεδιάζοντας από τον χώρο: σκηνογραφία και σχεδιασμός περφόρμανς (scenography and performance design) σε κλίμακα 1:1 στη διδασκαλία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση»

Ο χώρος (δημόσιος και ιδιωτικός, θεατρικός και μη-θεατρικός) είναι ένα από τα ισχυρά εργαλεία των δημιουργών στον σχεδιασμό περφόρμανς (performance design). Συχνά η έμπνευση έρχεται από τον υπάρχοντα χώρο (και  δεν φιλοξενείται απλώς σε αυτόν) και την επί-τόπου κατοίκησή του και δουλειά στην κλίμακα 1:1 από τα αρχικά στάδια της δημιουργίας. O σκηνογράφος /σχεδιαστής περφόρμανς (scenographer/performance designer) είναι συχνά ο εμπνευστής και εκκινητής του δημιουργικού έργου. Η σκηνογραφική πράξη αποτελεί κομμάτι των σύγχρονων και μελλοντικών ετεραρχικών δομών θεατρικής δημιουργίας. Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε και να συμπεριλάβουμε μεθοδολογίες και πρακτικές, σε σχέση με τις παραπάνω σχεδιαστικές αρχές, στη διδασκαλία της σκηνογραφίας/ σχεδιασμού περφόρμανς (scenography/performance design) στην τριτοβάθμια εκπαίδευση; Απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα θα δοθούν σ’ αυτήν την παρουσίαση, μέσα από παραδείγματα δουλειάς του Ανδρέα Σκούρτη στο εργαστήριο σκηνογραφίας (Scenography Cluster) που διδάσκει και διευθύνει, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών MA/MFA Advanced Theatre Practice της Royal Central School of Speech and Drama συνεχόμενα από το 2013.                                                                    

Tέταρτη συνεδρία

17.15 ­– 18.30               Επιτελεστικές πρακτικές και δημόσιος χώρος

17.15 – 17.30                Εύη Προύσαλη, «Fontana di Spinalonga. Μία περφόρμανς-εικαστική παρέμβαση στον δημόσιο χώρο»

Το παραστατικό συμβάν με τίτλο Ωκεανός, που πραγματοποιήθηκε στο νησί της Σπιναλόγκα περιλάμβανε, ανάμεσα σε άλλα, εικαστικές κατασκευές και εγκαταστάσεις στον φυσικό χώρο του νησιού, οι οποίες ουσιαστικά συνιστούσαν τη διευρυμένη σκηνογραφία μέσα στην οποία επιτελέστηκε η σκηνική δράση. Καλλιτέχνες και θεατές συνδέθηκαν διαδραστικά με τις τοποειδικές κατασκευές και εγκαταστάσεις, δημιουργώντας μία κοινότητα που επαναπροσέλαβε κριτικά, μέσω αυτών, την ιστορία, τη μνήμη και τη σύγχρονη αξιοποίηση του νησιού ως τουριστικό αξιοθέατο. Η προσέγγιση αυτή έδωσε τη δυνατότητα να (επαν)αξιολογηθεί ο αρχαιολογικός χώρος της Σπιναλόγκα, ανακατασκευάζοντας την ιστορική και πολιτισμική κληρονομιά που αντιπροσωπεύει. Ειδικότερα, στην παράσταση δημιουργήθηκαν έξι σκηνογραφικές/εικαστικές εγκαταστάσεις σε διαφορετικά σημεία στο νησί (εικαστικός τοπίου: Αλέξανδρος Κακλαμάνος). Έτσι, κατασκευάστηκαν πέντε αντίγραφα επιτραπέζιων παιχνιδιών που οι κάτοικοι του νησιού έπαιζαν από την αρχαιότητα, τα οποία και χρησιμοποιήθηκαν από τους θεατές και τους καλλιτέχνες∙ τοποθετήθηκαν δώδεκα tablets στο δάπεδο ενός ερειπωμένου σπιτιού με ψηφιακές εικόνες που ‘κοίταζαν’ τους θεατές∙ κατασκευάστηκε ένας μεταλλικός αμφορέας ύψους 1,20 μέτρων, ο οποίος τοποθετήθηκε στο κέντρο της πλατείας του νησιού, στο σημείο όπου συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι∙ κατασκευάστηκε ένας μεγάλος καθρέφτης που τοποθετήθηκε στην είσοδο του νεκροταφείου του νησιού∙ δημιουργήθηκε από φυσικά υλικά το σύμβολο ενός ενετικού θυρεού του νησιού, στο πάτωμα μιας άδειας δεξαμενής νερού∙ κατασκευάστηκε μία μεταλλική φωτιζόμενη τρισδιάστατη επιγραφή Fontana di Spinalonga, που τοποθετήθηκε πάνω από την προαναφερθείσα άδεια δεξαμενή νερού. Στην παρούσα εισήγηση θα αναλυθεί το κατά πόσο και σε ποιον βαθμό, οι συγκεκριμένες σκηνογραφικές και εικαστικές εγκαταστάσεις στη Σπιναλόγκα συνέβαλαν στους στόχους της παράστασης: α) να δημιουργήσει ρήξεις στον θεατή στο επίπεδο των ιστορικών, κοινωνικών καιπολιτικών συνδηλώσεων της έννοιας «Σπιναλόγκα» β) να ανοίξει τον διάλογο για την αναγνώριση του ιδεολογικού αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης του εκάστοτε ‘άλλου’, π.χ. λεπρού/πρόσφυγα, που είχε εξοριστεί στο νησί γ) να ενεργοποιήσει μία νέα, εναλλακτικής μορφής πρόσληψη στους θεατές, αναφορικά με την ιστορία του συγκεκριμένου αρχαιολογικού  χώρου.

17.30 – 17.45               Μάρω Γαλάνη, «Μνημονικές επιτελεστικές γραφές: η περίπτωση project performance writing στο Α’ Νεκροταφείο Πατρών»

Το νεκροταφείο σχηματοποιεί έναν ιδιαίτερο ‘τόπο’ του σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος. Είναι τόπος πολιτισμού, ιστορικής, αρχιτεκτονικής αξίας και πολιτιστικής κληρονομιάς, συλλογικής ταυτότητας και μνήμης, άρρηκτα συνδεδεμένος με την πόλη. Σήμερα, εκ νέου, διαπιστώνεται το ενδιαφέρον για ζητήματα μνήμης σε καλλιτεχνικές πρακτικές, λογοτεχνία, δημόσιες εκδηλώσεις και καθημερινές συμπεριφορές. Το ενδιαφέρον αντανακλά την ανάγκη για το αυθεντικό, το μοναδικό, το διατηρητέο. Συχνά αυτή η ανάγκη εκδηλώνεται στο αστικό περιβάλλον μέσω της νόησης, με τη φαντασία, και μέσω της πράξης, με τη δημιουργικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η προσπάθεια να υποδεχθούμε τους χώρους ταφής ως οικείους δημόσιους χώρους. Η σύγχρονη μνημειακότητα του νεκροταφείου, ως χωρική και αισθητική εμπειρία, αποκτά ενδιαφέρον ως ενδιάμεσος αστικός χώρος που διαχέει νοήματα και αναπτύσσει συνάψεις με το παρελθόν και το μέλλον της πόλης. Αποτελεί φορέα έκφρασης, προβολής αντιλήψεων, αξιών και ιδεολογίας. Προσπερνώντας την ένταση μεταξύ θεολογικών και ορθολογικών πεποιθήσεων, περί αντιμετώπισης του θανάτου και των τελετουργικών του, το νεκροταφείο αποτελεί μια ‘γλυπτοθήκη μνήμης’ και δημιουργεί έναν τόπο που προσπαθεί να συγκρατήσει τη θλίψη μέσα από την έννοια της μνημοσύνης. Έτσι τα κοιμητήρια τείνουν να αποτελούν πρόσφορο τόπο για δράσεις, καλλιτεχνικές ή/και εκπαιδευτικές. Στο πρώτο μέρος της εισήγησης αναζητούνται οι έννοιες που σχετίζονται με το είδος  performance writing και τη μνήμη, διερευνώνται θεωρητικές τοποθετήσεις που τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό ότι το νεκροταφείο, ως χώρος των νεκρών, συνδέεται με ένα συλλογικό υποκείμενο, το οποίο υποχρεώνεται να αντιμετωπίσει το γεγονός του θανάτου. Το δεύτερο μέρος αφορά σχεδιασμό και υλοποίηση του performance writing στο νεκροταφείο^.   ως είδος συμμετοχικού σχεδιασμού πραγματεύεται τη δυνατότητα να συγκροτηθεί ένα πλαίσιο δράσης για την ενθάρρυνση της συμμετοχής και της δημιουργικότητας. Το άνοιγμα του σχεδιασμού στην εμπειρία, προτρέπει το συλλογικό υποκείμενο σε ποιητικό περπάτημα / walking ως μέσο εξερεύνησης, ανάγνωσης, επαναπροσδιορισμού του τοπίου και αναζήτησης της έμπνευσης για performance writing, στην κοιμητηριακή τέχνη και στον χώρο^.  προτρέπει να αντιληφθεί ο καθένας/μια τον/την εαυτό στον χώρο, σε αντιδιαστολή με τον συνήθη ρόλο, που αναλαμβάνει εδώ, στο πλαίσιο κοσμικής ή θρησκευτικής υπόθεσης.

17.45 – 18.00               Ελένη Γκίνη, «Promenade περφόρμανς ή πώς η μνήμη αποκτά σώμα στον δημόσιο χώρο»

Η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να προσεγγίσει την πολυσυζητημένη και πολυπρισματική θεματική της μνήμης έτσι όπως αποτυπώνεται, λεκτικοποιείται και «ενσαρκώνεται» σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και μεταφέρεται στον δημόσιο χώρο μέσα από την επιτελεστική δράση της περιπατητικής περφόρμανς. Αφορμή για την ανάλυση αυτής της θεματικής υπήρξε η promenade περφόρμανς Μνήμη-Απελευθέρωση που έλαβε χώρα στην Πάτρα, σε σύνθεση, σκηνοθεσία και χορογραφία της Μάρως Γαλάνη. Μέσα στο αρχιτεκτονικό, κοινωνικό και φυσικό της τοπίο, η πόλη καθοδήγησε τα βήματα των τελεστών (ηθοποιών, ερασιτεχνών) προκειμένου να βιώσουν και να αποδώσουν στον τελεστή-θεατή εμβληματικές στιγμές από την ιστορία της. Η περιπατητική περφόρμανς, μέσα από το σημαίνον της μικροϊστορίας/εστίας εστιάζει στην μακροϊστορία/πατρίδα, έχοντας ως σημαινόμενο υλικό προσωπικές μαρτυρίες, ηχητικά και γραπτά ντοκουμέντα, αυτοσχέδια στιχάκια για τον έρωτα και την επανάσταση, λογοτεχνικά αποσπάσματα από εμβληματικά κείμενα της σύγχρονης λογοτεχνίας, από μουσική, χορό, ακόμη και από τη ραπ μουσική. Το γεγονός της απελευθέρωσης της Πάτρας από τους Ναζί λειτουργεί ως το γενεσιουργό αίτιο του εγχειρήματος, ανασύρει μνημονικά πεδία τα οποία εκφράζονται μέσα από την εξομολογητική γλώσσα της ποίησης –και δη του performance writing– και ωθεί τους τελεστές σε περιδιάβαση σε σημεία-τοπόσημα. Η εισήγησή μας προτάσσει την περίπτωση της περιπατητικής περφόρμανς στο πλαίσιο εξέτασης της διευρυμένης σκηνογραφίας, εφόσον μέσα από την τοπιογραφία κινούνται οι δρώντες ως ένα ενιαίο επιτελεστικό σώμα που δεν αναπαριστά απλώς, αλλά λειτουργεί μεταξύ συμβολικού και ρεαλιστικού, προσφέρει τη δυνατότητα της αποστασιοποίησης από το εκεί και τότε και προχωρά στη δημιουργία νοήματος και μέθεξης με τον παραλήπτη-θεατή στο εδώ και τώρα. Το βίωμα του σώματος στον χώρο που φιλοξένησε το (ιστορικό) τραύμα και την επούλωση, οι διάλογοι που παραπέμπουν στην Ιστορία, οι ποιητικές αναφορές που εξορύσσουν στοιχεία ατομικής μνήμης, προσφέρονται για να υπερτονίσουν τον τρόπο που εκφράζεται ο αναστοχασμός μέσα από το σώμα της συλλογικότητας, διαπερνά τον δημόσιο χώρο και προσφέρεται προς κρίση περνώντας από το συγκινησιακό στο διανοητικό, από το πληροφοριακό στο βιωματικό.

18.00 – 18.15                Δημήτρης Δημόπουλος, «Περφόρμανς και Μουσικό Θέατρο: παρουσιάσεις της όπερας-περφόρμανς Sun and Sea στη Βενετία (2019) και στην Αθήνα (2021)»

H όπερα-περφόρμανς  Sun  and  Sea  αποτελεί  ένα  μουσικοθεατρικό  δρώμενο,  το οποίο  από  γραφής οφείλει να παρουσιάζεται σε κυκλική μορφή με ελεύθερη είσοδο και μετακίνηση του κοινού στον χώρο. Οι πρώτες παρουσιάσεις της παράστασης πραγματοποιήθηκαν σε δημόσιους χώρους^. η παρούσα εισήγηση εξερευνά τις αρχικές αυτές παρουσιάσεις και το πώς η όπερα-περφόρμανς μετεξελίχθηκε στις μετέπειτα εκδοχές της, μελετώντας την πρεμιέρα της στην Μπιενάλε της Βενετίας, σε μια παλιά αποθήκη του Ναυτικού, καθώς και το πώς οι συνθήκες της πανδημίας COVID-19 επηρέασαν την παρουσίασή της  στο  Φεστιβάλ  Αθηνών.  Καθώς  ο  σκηνικός  χώρος  του  Sun and Sea αποτελεί μια δημόσια παραλία, αναλύεται παράλληλα πώς ο δημόσιος χώρος που αποτυπώνεται, αναδιαμορφώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες που σημειώνονται στις μελετώμενες παρουσιάσεις.

Πέμπτη συνεδρία

18.45 – 21.00  Χορός και τοποειδείς καλλιτεχνικές πρακτικές                             

 

18.45 – 19.00   Πατρίσια  Απέργη,  «Dance   MyS+eries  /  Season 2:  Η  Ακαδημία  Χορογραφίας                                     U(R)TOPIAS  στην Ελευσίνα»

Η Ακαδημία Χορογραφίας U(R)TOPIAS σε συνεργασία με τη διοργάνωση 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης παρουσίασαν μια περιπατητική site specific παράσταση, διάρκειας τριών ωρών, στην πόλη της Ελευσίνας. Τα Dance MyS+eries άνοιξαν τον διάλογο με έξι νέους χορογράφους και χαρτογράφησαν μια νέα διαδρομή στην πόλη. Το έργο χωρίστηκε σε διαφορετικά επεισόδια, με το καθένα από αυτά να συνθέτει το έργο κάθε χορογράφου. Κάθε έργο και ένας διαφορετικός σταθμός. Και κάθε σταθμός φώτισε μια κρυφή πτυχή της πόλης, προσκαλώντας το κοινό σε ένα ταξίδι στον χώρο και στο χρόνο της Ελευσίνας. Οι επισκέπτες-καλεσμένοι έγιναν οι μύστες μιας σύγχρονης τελετουργίας-πομπής, που μας συστήνει την πόλη της Ελευσίνας μέσω του χορού. Πόσα κρατάει η γειτονιά κρυφά και πόσα αφήνει να φανούν; Η πλούσια ιστορία της Ελευσίνας, οι άνθρωποί της, τα κτήρια και οι γειτονιές της, ενώθηκαν με ένα νήμα που επιχείρησε να χαράξει μια νέα διαδρομή στην πόλη, να φωτίσει τα λιγότερο προβεβλημένα σημεία της και να ανοίξει έναν διάλογο με τον δημόσιο χώρο. Το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ, οι γυναίκες εργάτριες, οι πρόσφυγες, το τσιμέντο, ο Πανελευσινιακός, τα μπαλκόνια, τα παιδικά παιχνίδια, η μεγάλη απεργία του Κρόνου, ο Παναγιώτης Φαρμάκης, οι αυλές, τα γλέντια, οι έρωτες, οι καημοί έγιναν το πρωτογενές υλικό της έρευνας. Μικρά θραύσματα από εικόνες και ιστορίες που δημιούργησαν έναν συλλογικό τρόπο αφήγησης.

19.00 – 19.15                Ελιάν Ρουμιέ, “25km”

Η Ελιάν Ρουμιέ ξεκίνησε την καλλιτεχνική της έρευνά πάνω στην έννοια της τελετουργίας περιηγούμενη μέσα στην πόλη της Ελευσίνας, έναν τόπο άρρηκτα συνδεδεμένο ιστορικά τόσο με την ανύψωση του πνεύματος όσο και με την καταστροφή της φύσης.  Εκεί, χιλιάδες χρόνια πριν, τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης. Παρότι τα Μυστήρια θεωρούνταν η σπουδαιότερη θρησκευτική εκδήλωση στην Αρχαία Ελλάδα, το επίκεντρό τους δεν ήταν οι θεοί αλλά ο άνθρωπος. Κύριο μέρος τους αποτελούσε η Πομπή, η οποία ακολουθούσε ευλαβικά την Ιερά Οδό από την Αθήνα έως και την Ελευσίνα. Στόχος αυτής της περιπατητικής εμπειρίας ήταν η ενδοσκόπηση, με στόχο τον εμπλουτισμό της επίγεια ζωής αλλά και τον εναρμονισμό με την ιδέα της μεταθανάτιας. Το 25km είναι ένα site-specific πρότζεκτ εμπνευσμένο από την πόλη της Ελευσίνας. Τέσσερις γυναίκες ακολουθούν τα βήματα των Αρχαίων και περπατούν 25 χιλιόμετρα στη σιωπή, σκιαγραφώντας τα δικά τους νοήματα και τις δικές τους απορρέουσες αλήθειες. Το πρότζεκτ πειραματίζεται με την έννοια της τελετουργίας μέσω μιας ομαδικής –μεγάλης σε διάρκεια– περιπατητικής διαδρομής και εντέλει παίρνει μορφή μέσα από ένα καλλιτεχνικό ντοκιμαντέρ, έναν εικαστικό χάρτη και μία παράσταση χορού. Η προσμονή για την εκκίνηση, η εφήμερη επαφή με τη φύση, η ανάγκη εξαγνισμού ψυχής και σώματος και η ανεξήγητη ενέργεια που διεγείρει το σώμα και του επιτρέπει να συνεχίσει να κινείται για λίγο ακόμη, αντιπροσωπεύουν πτυχές της καλλιτεχνικής έρευνας και αποτελούν δομικό υλικό της τελετουργίας του 25km.  Το πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(r)topias Ακαδημία Χορογραφίας. Το 25km υποστηρίχθηκε από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ μέσω του ετήσιου Προγράμματος Χορηγιών. Σύλληψη ιδέας-Χορογραφία: Ελιάν Ρουμιέ, Ερμηνεία: Ζωή Ευσταθίου, Νάνσυ Νεραντζή, Μαρίνα Τσαπέκου, Ελιάν Ρουμιέ, Πρωτότυπη μουσική σύνθεση-Ηχητικός σχεδιασμός: Μάνος Πατεράκης, Κινηματογράφηση-Μοντάζ: Κωνσταντίνος Καλαβρέζος,  Σύμβουλοι Δραματουργίας: Ροδιά Βόμβολου, Δήμητρα Μητροπούλου, Roberto Frattini, Σκηνογραφία: Σταύρος Μπαλής, Γραφιστικά: Γιάννης Σχοινάς.

19.15 – 19.30                Γιώργος Παπαδόπουλος, «Μολυσμένο - μην κοιτάς»

Στη  χορογραφική μου πρακτική  – και σε αυτή την παρουσίαση –  δίνω έμφαση στους ανθρώπους της Ελευσίνας και την προσπάθειά τους ΝΑ δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Η αναφορά μου πηγαίνει πίσω στην εποχή της εντατικής εκβιομηχάνισης και των μακροχρόνιων συνεπειών της που δημιούργησαν μια ζοφερή περιβαλλοντική δυσπραγία για όλη την κοινότητα της Ελευσίνας. Οι επόμενες γενιές μπορεί πλέον να ζουν με την ψευδαίσθηση ότι βρίσκονται με ασφάλεια στο δρόμο προς ένα καλύτερο μέλλον. Tαυτόχρονα, οι άνθρωποι είναι συγκλονισμένοι από τη δυστοπική πραγματικότητα του παρόντος τους: το κλίμα και η ατμόσφαιρα έχουν μετατραπεί σε ένα περιβάλλον ακατάλληλο για την υγιή διαβίωση ενός ανθρώπινου οργανισμού. Οι προηγούμενες και οι σημερινές γενιές έχουν συνηθίσει επικίνδυνα σε αυτό το μολυσμένο περιβάλλον μαθαίνοντας να επιβιώνουν μέσα σε αυτό. Αν δεν αλλάξουμε αυτές τις εχθρικές περιβαλλοντικές συνθήκες, αυτή η παράδοξη συνήθεια με τα χρόνια θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αυτοκαταστροφική μας εξαφάνιση. Μέσα από την κεντρική ιδέα και το κινητικό λεξιλόγιο του έργου, προσπαθώ να δώσω την εικόνα αυτού του ‘ανθρώπου-πλάσματος’ που ζει εισπνέοντας αέρα μέσα από ένα πλαστικό μπουκάλι, και ενώ το μπουκάλι τον κάνει να ασφυκτιά, αυτός έχει την ψευδαίσθηση πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό. Το μπουκάλι για εμένα δηλώνει παράλληλα τον πραγματικό αέρα που έχει απομείνει στον τόπο της Ελευσίνας, αποτελώντας έναν τρόπον τινά μικροσκοπικό ‘πνεύμονα’ της πόλης. Με αυτή την συμβολική υπερβολή της συγκεκριμένης site-specific περφόρμανς, προσπαθώ να αφυπνίσω το κοινό για τα σύγχρονα πιεστικά περιβαλλοντικά ζητήματα, προτρέποντας σε μια ελπιδοφόρα επανεκκίνηση, ένα απλό αλλά σωτήριο restart.  Το πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(R)TOPIAS Ακαδημία Χορογραφίας. Σύλληψη –Χορογραφία- Ερμηνεία:  Γιώργος Παπαδόπουλος.

19.30 – 19.45               Eμμανουέλα Σακελλάρη, «Dealing with Fireworks»

Με αφορμή την διετή καλλιτεχνική έρευνα που έγινε στα πλαίσια του προγράμματος της U(R)TOPIAS Ακαδημίας Χορογραφίας στην Ελευσίνα, θα μιλήσουμε για τις πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν με σκοπό τη δημιουργία του site-specific έργου Dealing with Fireworks στον δημόσιο χώρο της Ελευσίνας. Η καλλιτεχνική έρευνα αντλεί στοιχεία από τη βιομηχανική ιστορία της πόλης και από το πώς η κίνηση μπορεί να αντλήσει στοιχεία από το περιβάλλον και τη ζωή των κατοίκων, έτσι ώστε το ίδιο το έργο να συνδεθεί με την πόλη στο σήμερα. Η μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν είναι: α) θεωρητική έρευνα: βιομηχανική ιστορία, συνεντεύξεις με πολιτιστικούς συλλόγους, έρευνα σε σχέση με τοποθεσίες που αποτελούν ορόσημα της πόλης, συνεντεύξεις από εργαζόμενους στις βιομηχανίες, συνάντηση και συζήτηση με διάφορες ομάδες σε σχέση με το πώς οραματίζονται την πόλη τους∙ β) κινητική έρευνα: μοτίβα χειρωνακτικής εργασίας και πώς εμπνεόμαστε από αυτά για να τα μεταφέρουμε στο σύμπαν του έργου, πώς μεταφέρεται η έννοια της έκρηξης στο σώμα∙ δοκιμές με τις συνθήκες της συστολής, της εγρήγορσης και τις ταχύτητες αντίδρασης της κίνησης. πώς το σώμα αντιστέκεται στο περιβάλλον του∙ κινητική έρευνα στον δημόσιο χώρο της πόλης, έτσι ώστε το ίδιο το περιβάλλον να τροφοδοτήσει τις πρωταρχικές συνθήκες της κίνησης. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συνομιλία της τοποθεσίας με το έργο: σε σχέση με την τοποθεσία του έργου μας ενδιέφερε η αντιθετική σχέση της κλίμακας, δηλαδή ένας χώρος μεγάλης διάστασης, αχανής, όπου οι χορευτές εμφανίζονται μικροί σε σχέση με το περιβάλλον. Η τοποθεσία εμφανίζεται σαν ένας σκελετός από το βιομηχανικό παρελθόν, ενώ παράλληλα δίνει την εντύπωση ότι είναι κάτι ημιτελές, δίνοντας χώρο στο να γεννηθεί εκεί μέσα κάτι νέο. Η αρχιτεκτονική του χώρου έχει σαφή γεωμετρικά όρια, ορίζοντα στη θάλασσα, μεγάλη κλίμακα και συνδυασμό βιομηχανικών και φυσικών στοιχείων. Κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας ερευνήσαμε τις σχέσεις των αποστάσεων και τί αυτό μπορεί να φέρει στο έργο, την κατοίκηση σημείων και τις διαδρομές, που είτε ακολουθούν πιστά την γεωμετρία του χώρου είτε λειτουργούν αντιθετικά σε αυτήν. Το πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(R)TOPIAS Ακαδημία Χορογραφίας.

19.45 – 20.00              Κατερίνα Φώτη, «The Kitchen Dance_A House Trance Vocabulary»

Η Καίτη είναι μια γυναίκα που ζει σχεδόν αποκλειστικά στην κουζίνα της. Εκεί, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της περνούν μπροστά από τα μάτια της με τρόπο συνειρμικό, και μετατρέπονται σε μια οικουμενική και συλλογική γυναικεία αφήγηση. Ερευνώντας τη διάσταση του ελεύθερου χρόνου και την υπόστασή του μέσα σε ένα ασφυκτικό καθημερινό περιβάλλον, προσδιοριζόμενο αποκλειστικά από το περιορισμό της εργασίας, η χορογράφος ήρθε σε επαφή με γυναίκες από τους πολιτιστικούς συλλόγους της Ελευσίνας, όλες εργαζόμενες, σύζυγοι και μάνες. Οι μαρτυρίες και οι αφηγήσεις τους την οδήγησαν στον πυρηνικό και οικουμενικό τόπο, στον οποίο ο ελεύθερος χρόνος και η δουλειά συνυπάρχουν σε λεπτή ισορροπία: την κουζίνα. Η κουζίνα, παρότι ταυτισμένη απόλυτα με την οικιακή εργασία, αποτελεί παράλληλα έναν τόπο γυναικείας εξομολόγησης μακριά από την κοινωνική κριτική. Αποτελεί δηλαδή φυλακή ατελείωτων χειρωνακτικών εργασιών –συχνά επιπρόσθετο καθήκον της ήδη εργαζόμενης γυναίκας– και οικογενειακή εστία, και την ίδια στιγμή μετατρέπεται σε λατρευτικό χώρο, σε τόπο συνάντησης και τόπο γιορτής, και σε τόπο στον οποίο μια γυναίκα μπορεί να κάνει απολογισμό μιας ολόκληρης ζωής και να στήσει μια μικρή προσωπική επανάσταση. Το πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(r)topias Ακαδημία Χορογραφίας. Σύλληψη-Χορογραφία-Ερμηνεία: Κατερίνα Φώτη, Πρωτότυπη Μουσική: Jan Van Angelopoulos, Σκηνογραφία: Τζίνα Ηλιοπούλου, Ενδυματολογία: Λίνα Σταυροπούλου, Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση, Trailer: Τάσος Γκολέτσος, Φωτογραφίες: Αναστασία Γιαννάκη.

20.00 – 20.15              Διαμάντω Χατζηζαχαρία, «Dunk»

Το Dunk πραγματεύεται την ιδέα της αλλαγής που συμβαίνει στο τοπίο και στην κοινωνία μιας μικρής πόλης. Ερευνά το θέμα από την οπτική των νέων ανθρώπων (Gen Z) και συγκεκριμένα, πώς η προσπάθειά τους για προσωπική εξέλιξη επηρεάζει το περιβάλλον τους και κατ΄επέκταση την πόλη που ζουν. Το Dunk αντικατοπτρίζει μια ελπιδοφόρα προσπάθεια αλλαγής και αναδιαμόρφωσης, μέσα από μια χαοτική αρμονία νέων –και ακούραστων– σωμάτων. Το έργο αντλεί έμπνευση από την πόλη της Ελευσίνας και τις μεταμορφώσεις που υπέστη τα τελευταία εκατό χρόνια. Η έρευνα επικεντρώνεται στην κοινωνία της πόλης, η οποία σχηματίστηκε ως επί το πλείστον από ανθρώπους διαφορετικών προελεύσεων. Η πολυπολιτισμικότητα που χαρακτήριζε την κοινότητα της Ελευσίνας επί δεκαετίες, είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας νέας γενιάς Ελευσινίων με κρίση ταυτότητας. Ενώ το παρελθόν είναι ακόμα εμφανές στο τοπίο της πόλης, παραδομένο στην φθορά του χρόνου, οι νέοι επαναπροσδιορίζουν την ταυτότητα τους και ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον για τον τόπο τους. Αναγνωρίζουν την αναπόφευκτη αλλαγή που συσσωρεύεται στο πέρασμα του χρόνου και δεν παύουν να διαμορφώνουν την Ελευσίνα τόσο στο τοπίο της, όσο και στον πυρήνα της κοινωνίας της. Το κινητικό υλικό εμπνέεται από τη ρουτίνα των νέων: από τις καθημερινές βόλτες και τα ομαδικά αθλήματα μέχρι τα πάρτυ της νυχτερινής ζωής, ενώ η επαναληπτικότητα γίνεται συμβολισμός της αδιάκοπης προσπάθειάς τους για προσωπική εξέλιξη. Οι ερμηνευτές καλούν το κοινό να συμμετάσχει στη χαοτική τους συνεύρεση, δημιουργώντας μια εφήμερη κοινότητα που θυμίζει πολύ αυτή της Ελευσίνας: επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση των ανθρώπων της και βρίσκει την αλλαγή ευπρόσδεκτη. Συντελεστές: Χορογραφία: Διαμάντω Χατζηζαχαρία, Μουσική: Αλέξανδρος Χριστοφίδης, Ερμηνεία: Ελευθερία Αγαπάκη, Σοφία Αναστασίου, Ιωάννα Καρατέγου, Μαριτίνα Κα-τσιμπράκη. Με την γενναιόδωρη συμμετοχή νέων της Ελευσίνας από την ομάδα Cultterra.  Το έργο πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(R)TOPIAS Ακαδημία Χορογραφίας, μια πρωτοβουλία της ομάδας  Σύγχρονου  Χορού Αερίτες.

20.15 – 20.30               Χριστιάνα Κοσιάρη, «Bouboulines»

Το έργο Bouboulines είναι εμπνευσμένο από τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις εργατριών στα εργοστάσια της Ελευσίνας. Οι γυναίκες που δούλευαν στα εργοστάσια της Ελευσίνας, την εποχή που ήταν στην ακμή της η βιομηχανία, συχνά αποκαλούνταν Μπουμπουλίνες. Τέσσερις γυναίκες άνω των εξηνταπέντε ετών συναντιούνται γύρω από ένα τραπέζι^. έναν τόπο συνάντησης που αντιπροσωπεύει πολλές στιγμές συνύπαρξης και μοιράσματος^. έναν χώρο εργασίας, συζητήσεων, τραγουδιού, γυναικείας ενδυνάμωσης, επανάστασης, γλεντιού. Έχοντας ως αρχική αναφορά τις μηχανικές εργοστασιακές κινήσεις που εκτελούσαν οι γυναίκες εν ώρα εργασίας, μετατρέποντας αυτές τις κινήσεις, αλλάζοντάς τες και παραλλάσσοντάς τες, οδηγούμαστε σε ένα νέο κινητικό λεξιλόγιο, στο οποίο οι τέσσερις γυναίκες μετουσιώνουν τις κινήσεις αυτές σε έναν χορό γυναικών με γνώμονα τη φιλία, τη στοργή και την αγάπη. Οι ερμηνεύτριες δεν είναι επαγγελματίες χορεύτριες, είναι γυναίκες της διπλανής πόρτας, είναι η μητέρα μας, η θεία μας, η γιαγιά μας. Στα πρόσωπά τους συνοψίζονται όλες αυτές οι γυναίκες που έχουν μοχθήσει, που έχουν ενδυναμωθεί, που μπορεί να έχουν συνταξιοδοτηθεί αλλά ζουν κάθε στιγμή με την ψυχή παιδιού^. είναι η ίδια η ζωή, και σας καλούν να τραγουδήσετε και να χορέψετε μαζί τους. Δόθηκαν τέσσερις παραστάσεις στο πλαίσιο της διοργάνωσης 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και του καλλιτεχνικού προγράμματος U(R)TOPIAS Ακαδημία Χορογραφίας (29/6, 30/6, 1/7 και 2/7 2023). Credits: Σύλληψη: Χριστιάνα Κοσιάρη, Ερμηνεία – Συνδημιουργία Υλικού: Μαρία-Αγγέλα, Κατσικαλή-Κοσιάρη, Νίκη Φιλιάνου, Αφροδίτη Καπάλα, Μάττα Κουλουρίδη, Πρωτότυπη Μουσική Σύνθεση: Jan Van Angelopoulos, Σύμβουλος Ενδυματολόγος: Λίνα E. Σταυροπούλου. Βίντεο – Μοντάζ:  Γρηγόρης Πανόπουλος.

Πέμπτη  18 Απριλίου

Έκτη συνεδρία

9.00 – 10.30                Επιτελεστικές και παιδαγωγικές πρακτικές

9.00  –  9.15                Ίλια Λακίδου, «Περφόρμανς στον δημόσιο χώρο και εμπειρίες μάθησης»

Σκοπός της εισήγησης είναι να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα ποιοτικής έρευνας μεταξύ των συμμετεχόντων  φοιτητών  στην  παρουσία  του  Τμήματος  Θεατρικών  Σπουδών  ΕΚΠΑ  στην Prague

Quadrennial PQ23. H έρευνα έγινε μέσω διαδικτυακού ανώνυμου ερωτηματολογίου μεταξύ των φοιτητών και φοιτητριών του προπτυχιακού και μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών, που παρακoλούθησαν σχετικά μαθήματα επιλογής κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2021-22 και 2022-23. Τα εν λόγω μαθήματα προσέφεραν νέες εμπειρίες μάθησης στους/στις φοιτητές/τριες που συμμετείχαν σε αυτά, ειδικά αν μετείχαν στις  περφόρμανς που συγκρότησαν τη συμμετοχή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ στην PQ23. Η έρευνα επιδιώκει να ανακαλύψει αν τα μαθήματα αυτά και η συμμετοχή στην PQ23 παρείχαν νέες εμπειρίες μάθησης και σε ποιο βαθμό αυτές επέτρεψαν την επιστημονική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των συμμετεχόντων. Επίσης εξετάζει κατά πόσο η εν λόγω διδακτική δράση μετέβαλε τις αντιλήψεις των φοιτητών για την περφόρμανς, τον δημόσιο χώρο και εν γένει τον ρόλο της τέχνης στην οργάνωση μίας κριτικής σκέψης για τις πολιτικές  διαστάσεις της καλλιτεχνικής παρέμβασης.

9.15  –  9.30               Βαγγέλης Αρβανίτης  – Άννα-Αλκινόη Μηλιοπούλου Κομπούρη  – Αλέξης Τσιάμογλου, «Η επιτέλεση μεταξύ εγκλεισμού και διδασκαλίας. Οι αβεβαιότητες και τα όνειρα μέσα στο σχολείο των φυλακών»

Εγκλεισμός, σύμφωνα με τον κανονισμό της ΕΕ για τις φυλακές (2006), θα έπρεπε να σημαίνει μόνο «περιορισμός στην προς τόπο κίνηση». Ο κρατούμενος παραμένει υποκείμενο δικαιωμάτων. Η φυλακή πρέπει να διασφαλίζει καλές συνθήκες διαβίωσης (στέγαση, σίτιση, υγιεινή, κοινωνικοποίηση, ψυχαγωγία) και υψηλού επιπέδου εκπαίδευση. Με αυτό το σκεπτικό σχεδιάσαμε το καλλιτεχνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Ονειρεύομαι”, που πραγματοποιήθηκε στο 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στις Φυλακές Διαβατών και είχε άξονα την αφηγηματική επιτελεστικότητα.  Η επιτελεστικότητα ως μαθησιακή διαδικασία επερωτά και διευρύνει τα όρια της ιεραρχικής οργάνωσης στην παραγωγή ενός τελικού έργου. Η προσπάθειά μας ήταν να δημιουργήσουμε μια συλλογική εμπειρία στον αστερισμό του σεβασμού των επιθυμιών των κρατουμένων και της αποδοχής μιας συνθήκης αβεβαιότητας στις επιτελούμενες δράσεις μας. Η δομή των επιλεγμένων επιτελέσεων λάμβανε υπόψιν την ένταση και τη διαπλοκή τριών βασικών σχέσεων:   μέσα-έξω, κρατούμενος πολίτης-μετανάστης, προσωπική αφήγηση ζωής-παραγωγή συλλογικού έργου. Μέσω της ποικιλίας εκφραστικών μέσων (κίνηση/χορός, εικαστικές τέχνες, κατασκευές, προφορικότητα– γραπτός λόγος) επιχειρήθηκε ο συνδυασμός της δυνατότητας διαρκούς συνδιαμόρφωσης του περιεχομένου από τη μια, και από την άλλη της διατήρησης μιας σφιχτής νοητικής δομής για την παραγωγή συγκεκριμένων και απτών τελικών έργων. Περνώντας από το ένα εκφραστικό μέσο στο άλλο, το όνειρο αντιμετωπίστηκε ως κατάσταση, ως παράπονο, ως μεταφορά ελευθερίας και ως προσωπική και κοινωνική διεκδίκηση.  Το πρόγραμμα οδήγησε την ομάδα στο συμπέρασμα ότι η καλλιτεχνική επιτελεστικότητα που είναι σωματική, ενθαδική και ενεστωτική, λειτουργεί ως απαραίτητο συμπλήρωμα στη βασική εγκύκλια εκπαίδευση, που δίνει έμφαση στην κατάρτιση και τον γραμματισμό των κρατουμένων.

9.30  –  9.45               Ιόλη Ανδρεάδη – Κορνηλία Πουλοπούλου, «Περφόρμανς και εγκέφαλος: προς μια παιδαγωγική αξιοποίηση»

Η καθηγήτρια Erin Hurley έχει ασχοληθεί με τους καθρεπτικούς νευρώνες, υποστηρίζοντας πως, μέσα από την απευθείας ενεργοποίηση εκ των παρατηρούμενων συμβάντων, το μυαλό του θεατή «λειτουργεί σαν ένα μικρό θέατρο, παράγοντας αναπαραστάσεις δράσης και συναισθήματος, οι οποίες δεν επιτελούνται απαραίτητα από το κοινό τους, αλλά σε κάθε περίπτωση βιώνονται ηλεκτρικά από αυτό». Διακρίνεται ένα ευρύτερο, πρόσφατο ενδιαφέρον για την κατανόηση μέσα από μια νέα σκοπιά της περφόρμανς και, στη συνέχεια, την παιδαγωγική της αξιοποίηση. Πού μπορεί να έχει τις ρίζες της μια τέτοια στροφή –που μοιάζει ολότελα νέα– της περφόρμανς και της παιδαγωγικής της προς την νευροεπιστήμη; Μπορούν άραγε να ρίξουν κάποιο φως σε αυτή τη γενεαλογία συγκεκριμένες αναφορές στο Πλατωνικό σπήλαιο, τον Φρόϋντ, τον λόγο και την πράξη του Αντονέν Αρτώ, τον Στανισλάφσκι; Και προς ποιους άξονες θα μπορούσε να στραφεί σήμερα μια παιδαγωγική αξιοποίηση του διαλόγου ανάμεσα στην περφόρμανς και τον χώρο του εγκεφάλου;

 9.45  – 10.00              Κλειώ Φανουράκη, «Yπάρχει κάποιο “τέρας” εδώ… Ένα περιπατητικό                                               διαδραστικό δρώμενο με αφορμή τις εικαστικές παρεμβάσεις στη Φιλοσοφική                          Σχολή ΕΚΠΑ»

Στην παρούσα ανακοίνωση θα παρουσιαστεί η διαδικασία δημιουργίας δύο διαδραστικών περιπατητικών και site-specific ερευνητικών δρώμενων, με αφορμή τις εικαστικές παρεμβάσεις στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και οι βασισμένες στην τέχνη του θεάτρου ποιοτικές μεθοδολογίες έρευνας που έλαβαν χώρα, τόσο στο στάδιο σύλληψης-δημιουργίας και επιτέλεσης όσο και στο στάδιο της παράλληλης ερευνητικής αποτύπωσης της δράσης. Στη δράση συμμετέχουν (τριτοετείς και τεταρτοετείς) φοιτητές του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, στο πλαίσιο της εκπαίδευσής τους στην παιδαγωγική και διδακτική του θεάτρου, και πιο συγκεκριμένα στοχεύοντας στο να ανακαλύψουν στην πράξη την έννοια της συν-δημιουργίας κι επιτέλεσης, της συναπόφασης, της επικοινωνίας καθώς και των στοιχείων διαχείρισης μελών μιας μεγαλύτερης ή μικρότερης δημιουργικής ομάδας και του δικού τους ‘ρόλου’ σε αυτή. Ειδικοί στόχοι αφορούν στα στάδια σύλληψης και δημιουργίας σεναρίων (αυτοσχέδιων ή μη) και δρώμενων, με αφορμή ‘σκορ’ και τεχνικές του θεάτρου της επινόησης, καθώς και μεικτών τεχνικών site-specific περιπατητικών δράσεων και διακαλλιτεχνικών προκειμένων, όπως είναι τα έργα τέχνης που έχουν δημιουργηθεί εντός της Φιλοσοφικής Σχολής. Τελικά, το Υπάρχει κάποιο «τέρας»  εδώ μεταμόρφωσε και μεταμορφώθηκε σε διακαλλιτεχνικές και διεπιστημονικές μορφές προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης των μελών της ομάδας, με βάση την παρούσα περιπατητική δράση και τη συνάντηση με το ‘τέρας’, εκείνο που βρίσκεται ‘εντός ή εκτός’ πάσης φύσεως εμβύθισης στη θεατρική δημιουργία.

10.00 – 10.15                Δήμητρα Νικολοπούλου, «Η Αντιγόνη που περπατούσε»

Σύμφωνα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη, η Αντιγόνη αποτελεί «την τραγωδία με το μεγαλύτερο πολιτικό βάθος» καθώς σχετίζεται, όσο καμία άλλη, με την ουσία της πόλεως και την πολιτική της έκφραση. Στην παρούσα εισήγηση, η Αντιγόνη του Σοφοκλή λειτουργεί ως εφαλτήριο στοχασμού και καλλιτεχνικού πειραματισμού, εμπνέοντας περιπατητικές διερευνήσεις και εγχειρήματα τοποειδικών (site specific) δράσεων ζωντανής τέχνης (live art), στο κέντρο και στις περιφερειακές γειτονιές της Αθήνας. Όροι και έννοιες όπως δικαιοσύνη, νόμος, ηθική, κοινή γνώμη, προκατάληψη, αδικία, ευνοιοκρατία, αμεροληψία, διερευνώνται από περφόρμερ και ομάδες περιπατητών στο σύγχρονο αστικό τοπίο της πρωτεύουσας. Εδώ το κινούμενο, περιπατητικό σώμα αναδεικνύεται σε πεδίο έκφρασης, αλληλεγγύης, μέσο διεκδίκησης, χειραφέτησης, ανθρώπινων δικαιωμάτων, αποδοχής, ταυτότητας του φύλου, χώρος συνάντησης με τη διαφορετικότητα, μα και τόπος ετεροτήτων. Η εισήγηση καταγράφει διαφορετικές περιπατητικές προσεγγίσεις και χαρτογραφήσεις της πρωτεύουσας διαμέσω των χαρακτήρων του σοφόκλειου δράματος, με τη συμμετοχή μελών των εργαστηρίων Performance του Εθνικού Θεάτρου από το 2022 ως και σήμερα (The Backbone Project, Αγαπημένε μου Κρέοντα, κ.ά.), μα και ατομικές περιπατητικές περιπλανήσεις της καλλιτέχνιδας σε συνοικίες και γειτονιές της πόλης, όπου γεννήθηκε και ζει, μέσα από το πρίσμα του πολιτικού σώματος. Οι τόποι πραγμάτωσης των εφαρμοσμενων projects ποικίλλουν: Άρειος Πάγος, Προσφυγικά λεωφόρου Αλεξάνδρας, μαιευτήριο Έλενα (πλησίον λεωφόρου), Κολωνάκι, Ομόνοια, κ.ά. Ο μύθος της Αντιγόνης, λοιπόν, μετατρέπεται σε stimulus-ερέθισμα για τη δόμηση επιτελεστικών συμβάντων.  Άλλωστε, ο μύθος «είναι πάνω από όλα λόγος, ένα σύστημα επικοινωνίας που με την αμεσότητα, την απλότητα και τη σαφήνειά του προσεγγίζει τον καθένα μας» (Roland Barthes, Mythologies), και «μια πηγή αλληγορικών οδηγιών για την διαμόρφωση του ατόμου και της κοινωνικής του ομάδας» (Ε. Durkheim στον Paul Fargues).

 

10.45 – 11.45                Κεντρική ομιλία

10.45 – 11.25                Dorita Hannah, “RELEASE THE FURIES: Theatre Has Left the Building –                                                Pursuing the Scenographic ‘Real’”
 

Δεν πάει πολύς καιρός που διαπραγματευόμασταν την πόλη ως αυτοοργανωμένη από πολίτες: απαλλαγμένη από περιφράξεις ασφαλείας, εμπόδια από κολωνάκια, φθορίζοντες πορτοκαλί κώνους κυκλοφορίας και την πολλαπλασιαζόμενη σήμανση  – όλοι οι επιτελεστικοί δείκτες που έχουν σχεδιαστεί ώστε να ρυθμίζουν την ατομική και συλλογική μας κίνηση. Αυτή η νέα κανονικότητα, η οποία σηματοδοτεί την επικείμενη καταστροφή και επομένως μια επισφαλή ύπαρξη, δεν περιορίζει μόνο τον τρόπο με τον οποίο εμπλεκόμαστε με το αστικό περιβάλλον, αλλά και την αυθόρμητη αυτοέκφραση και την ανάληψη ρίσκου, ενώ παράλληλα αγνοεί τις πολλαπλές ιστορίες, πολιτισμικές μυθολογίες και κοινωνικοπολιτικές πραγματικότητες της πόλης. Και όμως, τα πρόσφατα περιστατικά σε μια εξαιρετικά διαμεσολαβημένη παγκόσμια σκηνή αποκάλυψαν μια υπερ-θεατροποίηση της καθημερινής ζωής, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Αυτό συνοδεύεται από μια τάση του σύγχρονου θεάτρου να εγκαταλείπει τον «νεκρό αέρα» των καθορισμένων κτιρίων του, αναζητώντας το «R/real» σε όλες τις εκφάνσεις του –από την υλική πραγματικότητα της πόλης μέχρι μια μεγαλειώδη και ανεξήγητη εμπλοκή με το μη αναπαραστάσιμο Πραγματικό (με κεφαλαίο «Π»), το οποίο ο Ζακ Λακάν όρισε ως ένα «αδύνατο» πραγματικό, που αψηφά τον συμβολισμό και τη γλώσσα. Στην ομιλία της, η  Prof. Dorita Hannah παρουσιάζει μια σειρά από βασικά παραστασιακά πρότζεκτ, συμπεριλαμβανομένων των δικών της συνεργατικών συμβάντων χορού-αρχιτεκτονικής, προκειμένου να εξετάσει πώς η αμφισβήτηση των καθιερωμένων διττών σχέσεων –μεταξύ ασφάλειας και κινδύνου, μύθου και υλικότητας, θεάτρου και πόλης– μπορούν να εμπλουτίσουν την αστική ανάπτυξη με ευκαιρίες για την ενίσχυση των οριακών σκηνογραφικών συναντήσεων.

11.45 – 13.00                Επιτελεστικές πρακτικές, νέα μέσα και δημόσιος χώρος

11.45 – 12.00                Αγγελική Πούλου, «Η έννοια του ‘κοινού’ και οι επιτελέσεις του στη σύγχρονη τέχνη: ψηφιακά έργα και εγκαταστάσεις στην πόλη της Αθήνας».

Η ανακοίνωση  θα  παρουσιάσει  τις  δυναμικές  και  τις  αντιφάσεις  που  αναπτύσσονται στη σύγχρονη τέχνη στον δημόσιο χώρο, σε σχέση με  την έννοια του ‘κοινού’: η δημιουργία σχέσεων, το συλλογικό έργο τέχνης, η αίσθηση της συλλογικής ταυτότητας, το ‘μαζί’, η κατοίκηση  του  χώρου. Το σύγχρονο έλλειμμα  συμμετοχής  στην πολιτική  κοινότητα,  στις  διαδικασίες  οργάνωσης  της  συλλογικής και ατομικής ζωής, εξελίσσονται παράλληλα με την υπερβολή συμμετοχής στην παραγωγή θεάματος. Πώς νοηματοδοτούνται σήμερα οι έννοιες ‘κοινότητα’, ‘κολεκτίβα’, ‘συλλογικότητα’; Ποια η δυναμική της κοινοτικής λειτουργίας της τέχνης στη μεταψηφιακή συνθήκη, εκεί όπου μέσα αναλογικά και ψηφιακά, δεδομένα και σώματα, το τεχνητό και το φυσικό, συνυπάρχουν σε ένα καθεστώς συνεχούς ροής και ακαταστασίας; Ποιες προκλήσεις προκύπτουν; Είναι ικανά τα υβριδικά έργα τέχνης/τεχνολογίας και οι επιτελεστικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο να συγκροτούν και να ενεργοποιούν  τις τοπικές κοινότητες; Γύρω από ποιες διαδικασίες και προτάγματα δομούνται οι σύγχρονες καλλιτεχνικές κοινότητες; Πώς αλληλεπιδρούν με τις τοπικές κοινότητες; Εντέλει, τι παράγουν; Η ανακοίνωση αναπτύσσεται στη διατομή  του επιτελεστικού με τις ψηφιακές τέχνες, με σημεία αναφοράς τα επιτελεστικά πολυμεσικά έργα της κολεκτίβας Medea Electronique στις γειτονιές της Αθήνας (2013-2017), καθώς και τις εκθέσεις documenta 14 (2017) στην Αθήνα και  Πλάσματα 2022 της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως.

12.00 – 12.15    Εμμανουέλα Βογιατζάκη-Krukowski, «Ο χώρος, ο τόπος και το σκηνογραφικό                                   σώμα σε συνθήκες τηλεματικότητας και βιντεοκεντρισμού»                                                        

Από τη στιγμή  που μιλάμε  για  διευρυμένη  σκηνογραφία  ως  συστατικό  στοιχείο  μίας  καλλιτεχνικής δράσης, σημαίνει ότι έχουμε μεταβεί από τον θεατρικό χώρο σε άλλους τόπους, που έχουν μία εξίσου ή/και μεγαλύτερη αφηγηματική και αισθητική δυναμική από εκείνη της συμβατικής σκηνής. Συχνά, τέτοιου είδους μεταβάσεις αναδεικνύουν το σώμα, όχι μόνο ως δυναμικό αφηγηματικό μέσο, αλλά και ως τόπο που εμπεριέχει και αντανακλά νοήματα. Ένα τέτοιο σώμα θα μπορούσε να είναι αξιόλογο συστατικό στοιχείο του σκηνογραφικού καμβά, ή ακόμη και το ίδιο να αποτελεί έναν καμβά. Αυτό είναι το σκηνογραφικό σώμα με παραστατικές δυνάμεις· ένα σώμα που θα μπορούσε να ιδωθεί ως ένας ιδιωτικός ‘τόπος’, που άλλοτε περιβάλλεται από δημόσιο χώρο, άλλοτε όχι. Αυτή η συνθήκη, δηλαδή το παραστατικό σώμα να έχει σκηνογραφική δυναμική, συναντάται συχνά στην performance art, και μάλιστα έχει συμβάλει πολύ σε αυτό που λένε οι McKinney και Palmer, δηλαδή ότι η σκηνογραφία μεταμορφώνεται όλο και περισσότερο σε μία αυτόνομη πρακτική, καθώς μπορεί να συμβεί παντού. Η παρουσίαση αυτή εστιάζει στις σχέσεις και τις δυναμικές που αναπτύσσονται ανάμεσα στον χώρο, τον τόπο και το σώμα, με σκοπό τη δημιουργία μίας περφόρμανς ή/και performance art σε συνθήκες τηλεματικότητας και βιντεοκεντρισμού, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση, αλλά όχι μόνο, σε καλλιτεχνικά έργα που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19. Με βάση αυτό το σκεπτικό θα μελετήσουμε εικαστικές δράσεις ή/και γεγονότα που δημιουργήθηκαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όπως: Rattling Frames της Άννας Λάσκαρη, Forced Memories της γράφουσας, Telematic Quarantine του Paul Sermon, κ.ά.

12.15 – 12.30                Βασίλης Ψαρράς, «Η πόλη ως επιτελεστικό και επαυξημένο αντικείμενο/συνθήκη: περπατώντας, μεταδίδοντας, επιτελώντας τοπο-χειρονομίες σε σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές»

Η πόλη αποτελεί μια συνθήκη με ποικίλες προεκτάσεις, είναι ένας τόπος περιπλάνησης, συλλογής, παρατήρησης, σύγκρουσης, επιτέλεσης, αναμετάδοσης –ένα αρχιτεκτονικό πλέγμα, ένα περιβάλλον ροών, μια αισθητική κατάσταση, μια κοινωνική συνθήκη και ένα δυναμικό μπαλέτο σχέσεων και πρακτικών. Οι αισθητικές προεκτάσεις του περπατήματος μέσα από προσεγγίσεις περιπλάνησης, ψυχογεωγραφικής περιδιάβασης και επιτελεστικών πρακτικών, διαμόρφωσαν μια ενδιαφέρουσα παράδοση τον τελευταίο αιώνα, οι οποίες, σε συνδυασμό με έναν τεχνολογικά-διαμεσολαβημένο δημόσιο χώρο, ανέδειξαν πολλαπλούς χώρους, αφηγήσεις και σκηνές. Συχνά, η πόλη προσεγγίζεται ως μεταφορά για το ανθρώπινο σώμα, την μνήμη, την ύφανση και τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ανάμεσα σε άλλες. Η ανακοίνωση αυτή προσφέρει μια σειρά από στοχασμούς για την πόλη ως ένα επιτελεστικό και επαυξημένο αντικείμενο/συνθήκη, εστιάζοντας κυρίως σε χώρους μετάβασης (δρόμοι, ταράτσες, διαβάσεις, μετρό), μέσα από περιπτώσεις έργων περφόρμανς (συμπεριλαμβανομένου και του γράφοντoς) που συνδυάζουν διαδικασίες περιπλάνησης, μετάδοσης, εγγραφής, επισημείωσης, διαλόγου, αναδεικνύοντας νέα υβριδικά τοπία και αστικές ποιητικές.

12.30 – 12.45                Κώστας Σταφυλάκης, «Goblin Mode: μετασχηματισμοί του καλλιτεχνικού LARP (Live   Action Role-Playing) παιχνιδιού στη σύγχρονη τέχνη και εικαστική εκπαίδευση»

Ένας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνικών εγχειρημάτων, που συνδέθηκαν με αυτό που ονομάστηκε «μεταδιαδικτυακή τέχνη» (post-internet art), εστίασε στην αναπόδραστη συνθήκη «επιμέλειας του εαυτού», που καθιερώθηκε μέσω της διαρκούς συνδεσιμότητας των χρηστών του διαδικτύου, των κοινωνικών δικτύων και των κυρίαρχων πλατφορμών διαμοιρασμού. Αναζητώντας εργαλεία πλοήγησης της αχαρτογράφητης αβύσσου του Web 2.0, οι καλλιτέχνες/ιδες στράφηκαν προς ποικίλες παραδόσεις παιχνιδιού, όπως το LARP (Live Action Role-Playing), το «παιχνίδι ρόλων ζωντανής  δράσης». Συνομιλώντας με το έργο καλλιτεχνών όπως ο Brody Condon, ο Ed Fornieles, ο Jon Rafman, η Susan Ploetz, οι OMSK social club, κ.ά., οι Κωστής Σταφυλάκης και Τεό Τριανταφυλλίδης παρήγαγαν το σπονδυλωτό έργο The Readiness SAGA (2019-), μια σειρά ζωντανών παιχνιδιών ρόλων πάνω σε αποκαλυπτικά και μετά-αποκαλυπτικά σενάρια της εποχής: από τις φήμες για ένα νέο αμερικανικό εμφύλιο μέχρι τις προβλέψεις για μια επιταχυνόμενη πλανητική κατάρρευση. Το πιο πρόσφατο επεισόδιο του σπονδυλωτού αυτού έργου ονομάστηκε The Horde: Goblin Mode (2023), ένα τριήμερο LARP παιχνίδι που ξεδιπλώθηκε στην αρένα του ολλανδικού Overkill festival 2023. Στο παιχνίδι, χαρακτήρες που προέρχονται από τη fantasy κουλτούρα, όπως τα elves και τα goblins, μετατρέπονται σε υπερασπιστές αντιμαχόμενων οικολογικών σεναρίων. Το ενδέκατο εργαστήριο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών οργάνωσε ένα παράλληλο LARP με τίτλο The Horde: Doomer Mode, το οποίο αναμεταδόθηκε ζωντανά στον χώρο του Overkill festival, με τους/τις πάικτες/τριες των δύο συγγενικών εγχειρημάτων να αλληλεπιδρούν διαδικτυακά. Οι διαδικασίες των καλλιτεχνικών αυτών LARP παρήγαγαν αυτοσχεδιαστικές διαδράσεις, αυθόρμητες και χορογραφημένες τελετουργίες, υλικότητες, συνελεύσεις, μανιφέστα, κ.ά. Τι κομίζει ένας τέτοιος πειραματισμός στον κόμβο του αφηγηματικού και του επιτελεστικού;

                                          Όγδοη συνεδρία

13.15 – 14.45                Καλλιτεχνικές πρακτικές και δημόσιος χώρος

13.15 – 13.30                 Γεωργία Σαγρή, «Σκηνή της ανάρρωσης»  

Η σκηνή της ανάρρωσης έχει το μέγεθος μιας μεσαίου μεγέθους σκηνής. Έχει διαστάσεις 250 εκατοστά επί 250 εκατοστά και ύψος 65 εκατοστά. Τέσσερα μεγάλα, παχιά μαξιλάρια τοποθετούνται στην κορυφή, προσαρτημένα στη βάση, σταθερά, καλυμμένα με βαμβακερό ύφασμα. Μπορεί να φιλοξενήσει τις δραστηριότητες του συμμετέχοντα και μερικές φορές τον εαυτό μου, και χρησιμοποιείται μόνο κατά τη διάρκεια των συνεδριών ενός-προς-έναν. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών το συμμετέχoν βρίσκεται στη σκηνή, κυρίως μόνο, εκθέτοντας τον εαυτό του, την κατάστασή του, στη σκηνή, όπως έχει συνηθίσει να κάνει στην καθημερινή ζωή, με μία μικρή διαφορά: εδώ εργάζεται πάνω στην κατάσταση που του προκάλεσε πόνο. Εγώ βρίσκομαι γύρω από τη σκηνή, και μπορώ να δω τι συμβαίνει, πώς προχωρούν οι κινήσεις. Μερικές φορές θα ζητήσω από τον συμμετέχοντα να επαναλάβει μια τεχνική, να συνεχίσει, να πάρει χρόνο και να ξεκουραστεί. Η σκηνή είναι μαλακή, είναι εκεί για να τους υπενθυμίσει ότι μπορεί να υπάρχει ένας τόπος που μπορεί να είναι μαλακός και εύκολος, ένας τόπος όπου, αντί να εκτελούν έναν κοινωνικό ρόλο, μπορούν να απελευθερώσουν την ένταση που δημιουργήθηκε από αυτόν τον ίδιο ρόλο που έχουν δημιουργήσει για τον εαυτό τους, για να εκτελέσουν στην καθημερινή τους ζωή. Αντί να δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερη δυσκολία από αυτή που έχουν ήδη, η διαδικασία τους βοηθά να πλοηγηθούν στους τρόπους απελευθέρωσης των δυσκολιών. Αυτό που στο παρελθόν ξεκίνησε με την ανάγκη μου να προετοιμαστώ και να αναρρώσω από σωματικά και ψυχικά απαιτητικά έργα περφόρμανς, σταδιακά έγινε μια έρευνα για τις σωματικές, παθολογικές καταστάσεις του σώματος στην υπερ-καπιταλιστική εποχή, που μας καταδικάζει σε αυτοάνοσες ασθένειες, στρες, δυσφορία, άσθμα, αϋπνίες, πανικούς, άγχος, κόπωση, ναυτία, διατροφικές διαταραχές, μανία, παράνοια, αρθρίτιδα, κατάθλιψη, εξάρτηση, για να αναφέρω μερικές. Με τα χρόνια αναγνώρισα ότι μερικές από τις δικές μου τεχνικές (αναπνοή, κίνηση, φωνή) θα μπορούσαν να βοηθήσουν άλλους να χτίσουν τη δική τους ρουτίνα αυτο-ανάρρωσης. Αν στο παρελθόν αυτή η πρακτική ήταν ένας τρόπος να προετοιμαστώ και να δημιουργήσω επιτελεστικά έργα εντός του μέσου της περφόρμανς, τώρα είναι μια ερευνητική πρακτική που την μοιράζομαι υπό τη μορφή ατομικών συνεδριών στο εργαστήριό μου.

13.30 – 13.45                Δανάη Θεοδωρίδου, «Η περφόρμανς ως πλαίσιο δημιουργίας δημόσιου                                              χώρου»

Η εισήγηση θα εξετάσει τον νεολογισμό «publicing», όπως αυτός αναλύεται στην πρόσφατη έκδοση του βιβλίου μου Publicing: Practising Democracy Through Performance (Νήσος, 2022). Ακολουθώντας προηγούμενες εννοιολογικές προτάσεις για την προσέγγιση της σχέσης τέχνης, κοινού και κοινωνίας –όπως αυτές της «σχεσιακής αισθητικής» (Bourriaud 1998) ή της «κοινωνικής στροφής» της τέχνης (Bishop 2006)–το «publicing» θα συζητηθεί ως όρος και πρακτική που μπορεί να εκφράσει πληρέστερα τον τρόπο που η τέχνη σήμερα δύναται να παράξει δημόσιο χώρο και «δημόσιο χρόνο» (Καστοριάδης 1997). Με έναυσμα τον ορισμό της πολιτικής έως την ενσώματη πρακτική του να «παρουσιάζομαι [δημόσια] στους άλλους όπως εκείνοι παρουσιάζονται σε μένα» (Schneider 2017), η εισήγηση θα επικεντρωθεί στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο συμμετοχικές (και όχι μόνο) δομές τέχνης δημιουργούν έναν εναλλακτικό (ως προς τον καπιταλιστικό) δημόσιο χώρο, μέσα από τις ενσώματες, αισθητηριακές διαδικασίες που προτείνουν. Η εισήγηση θα βασιστεί σε συγκεκριμένα παραδείγματα και πρακτικές της πενταετούς καλλιτεχνικής μου έρευνας πάνω στην «πρακτική της δημοκρατίας», και θα προτείνει τέσσερις αρχές εργασίας, μέσα από τις οποίες ένα έργο τέχνης μπορεί να λειτουργήσει ως μια πράξη «publicing».

13.45 – 14.00               Μαριέλα Νέστορα, «YELP danceco. Περφόρμανς στον δημόσιο χώρο – από τη διεκδίκηση στη φροντίδα»

Στην εισήγηση  αυτή, η ερευνήτρια/χορογράφος Μαριέλα Νέστορα παρουσιάζει τις διαφορετικές καλλιτεχνικές πρακτικές που ανταποκρίνονται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους –από τις ενεργοποιήσεις κοινού σε πλατείες και περιπάτους στον αστικό ιστό μέχρι τις πρόσφατες περφόρμανς περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης σε κήπους και εστίες πρασίνου.   Η πρώτη περίοδος 2010-2017 περιλαμβάνει περιπάτους, ενεργοποιήσεις εγκαταλελειμμένων κτιρίων, περφόρμανς μεγάλης διάρκειας και δημόσιες παρεμβάσεις. Στην πλειοψηφία τους αυτά τα πρότζεκτ στον δημόσιο χώρο δημιουργήθηκαν μέσω ανοιχτής πρόσκλησης σε περφόρμερ-συμμετέχοντες, καλλιτέχνες και πολίτες διαφορετικών ηλικιών και εμπειριών. Οι δημιουργίες ανταποκρίνονται και σχολιάζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τοποθεσίας, πλέκοντας στη χορογραφία την ιστορία και κοινωνικοπολιτική σημασία του χώρου στην προηγούμενη και τρέχουσα χρήση του, μαζί με αφηγήσεις. Στόχοι είναι η ενεργοποίηση και διεκδίκηση του δημόσιου χώρου μέσα από καλλιτεχνικές πρακτικές και η δημιουργία εμπειρίας για το κοινό. Εστιάζουμε στους περιπάτους 360 degrees στην πόλη της Καλαμάτας και Two steps further down σε στοές προς την Ομόνοια, την audioguided performance everybodies στην Πλατεία Εξαρχείων και την durational performance 20 pencils no.2 στη στοά Αρσάκη. Η δεύτερη περίοδος (2017 μέχρι σήμερα), είναι απόρροια της καλλιτεχνικής έρευνας στο ευρύτερο πεδίο του post human choreography, στο οποίο διευρύνεται η υποκειμενικότητα πέρα από τον άνθρωπο, δίνοντας έμφαση στον ρόλο μη-ανθρώπινων παραγόντων^. εδώ περιλαμβάνονται συμμετοχικά εργαστήρια και παραστάσεις σε κήπους και εστίες πρασίνου (παρτιτούρες Fieldwork scores, περφόρμανς Discreetly distinct, C7). Σε αυτές τις καλλιτεχνικές πρακτικές, η χορογραφία ως διευρυμένη πρακτική γίνεται ένα μέσο για να παραχθεί ένας κοινός τόπος, μια εμπειρία, δοκιμάζοντας τη δυνατότητα της περφόρμανς ως τόπο συνποίησης, όπως την ορίζει η Donna Haraway, και διερευνάται η σχέση μας με τα φυτά, με την επίγνωση ότι οι σχέσεις σημαντικής ετερότητας μεταμορφώνουν αυτούς που σχετίζονται και τους κόσμους στους οποίους ζουν, όπως προτείνει η Maria Puig de la Bellacasa.

14.00 – 14.15                Φίλιππος Χάγερ, «Χαρτογραφώντας τις γεωγραφίες της παγκοσμιοποίησης:                           παγκόσμια πόλη και “φορητές δραματουργίες”»

Η παγκόσμια πόλη, σύμφωνα με τη Saskia Sassen, αποτελεί το έδαφος στο οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε τις διαδικασίες που θεσπίζουν και θεσπίζονται από την παγκοσμιοποιημένη συνθήκη στην πιο «απτή [και] τοπική εκδοχή τους» (2005, 40): το έδαφος στο οποίο επιτελείται η παγκοσμιοποίηση ως κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτισμική εμπειρία. Συνεπώς, ο παγκόσμιος αστικός ιστός επιτελείται ως ο τόπος που ταυτόχρονα διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τα σύγχρονα υποκείμενα της παγκοσμιοποίησης· ένας τόπος πολλαπλοτήτων και ετεροτήτων, του οποίου η κάθε (τοπική) εκδοχή επιτελεί με τον πιο σαφή τρόπο τα ερωτήματα, τα ζητούμενα και τις ανισότητες της παγκοσμιοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, ο παγκόσμιος αστικός ιστός αποτελεί την κατ’ εξοχήν σκηνή της γεωγραφίας της παγκοσμιοποίησης· μια σκηνή που «υλοποιεί», σύμφωνα με τη διατύπωση της Sassen, τον «σχηματισμό νέων αξιώσεων, τόσο από τους ισχυρούς όσο και από τους μη προνομιούχους» (2005, 40). Ξεκινώντας από τις παραπάνω σκέψεις, στην ανακοίνωση μου ανιχνεύω τη χαρτογράφηση της γεωγραφίας της παγκοσμιοποίησης από «φορητές δραματουργίες» – πρακτικές όπως αυτές που έχουν καθιερωθεί από τους Rimini Protokoll, την Lola Arias, τον Dries Verhoeven και τους Blast Theory και οι οποίες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, καλούν το κοινό τους να περιπλανηθεί σε κάποια πτυχή της (παγκόσμιας) πόλης^. πρακτικές των οποίων κοινό χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητά τους να εφαρμοστούν σε διαφορετικές πόλεις και οι οποίες είτε ανεβαίνουν σε θεατρικές σκηνές είτε συμβαίνουν στον αστικό ιστό. Σε αυτό το πλαίσιο ρωτώ: τι είδους γεωγραφίες επιτελούν αυτές οι «φορητές δραματουργίες»; Ποια υποκείμενα τις κατοικούν; Πώς βιώνουν τις αντιθέσεις και ανισότητες της παγκοσμιοποίησης; Tί χώρους επιτελούν και τι αξιώσεις προβάλουν σε αυτούς; Αν, τέλος, η παγκόσμια πόλη είναι πράγματι η σκηνή της παγκοσμιοποίησης, τι είδους αστικά σενάρια επιτελούν;

14.15 – 14.30                Παναγιώτα Κωνσταντινάκου – Αναστασία Χατζηλιάδου, «Μετάξι (2016), μια επιτελεστική τοποειδική παρέμβαση στη μεταξοβιομηχανία Χρυσαλίς της Γουμένισσας ή “Πού μπορεί άραγε να φτάσει ένα κουκούλι που ξετυλίγεται;”»

Η ανακοίνωση θα εξετάσει το πρότζεκτ Μετάξι (2016) της καλλιτεχνικής ομάδας Δρώσα Τέχνη (σκηνοθεσία: Αναστασία Χατζηλιάδου, δραματουργία: Παναγιώτα Κωνσταντινάκου, εικονικό περιβάλλον: Στάθης Μήτσιος), σε συνεργασία με τη θεατρική ομάδα  Ο Θίασος των Ονείρων, που έλαβε χώρα στο εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο μεταξιού της Γουμένισσας του νομού Κιλκίς, ως ένα παράδειγμα επιτελεστικής τοποειδικής παρέμβασης σε τοποθεσία πολιτιστικής κληρονομιάς. Το πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2016 στις αυθεντικές εγκαταστάσεις της μεταξοβιoμηχανίας Χρυσαλίς στις παρυφές της πόλης, που έκλεισε τις πόρτες της στη δεκαετία του 1980, και οι οποίες, αν και  χαρακτηρίστηκαν πάραυτα ιστορικό διατηρητέο μνημείο από την πολιτεία, ωστόσο σύντομα εγκαταλείφθηκαν στη φθορά. Το Μετάξι, υιοθετώντας τη μορφή τοποειδικού θεατρικού ντοκιμαντέρ, ενέπλεξε ενεργά την τοπική κοινότητα, αναζωπύρωσε την πολιτισμική μνήμη, αλλά και συζήτησε θέματα που άπτονται της καθημερινής ζωής.  Η ανακοίνωση θα διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους το Μετάξι αποτέλεσε έναν τόπο συνάντησης πολιτιστικών και κοινωνικών τοπίων και αφηγήσεων. Με σημείο εκκίνησης το κτίριο του μεταξουργείου, ερασιτέχνες ηθοποιοί της τοπικής θεατρικής ομάδας αλλά και κάτοικοι της περιοχής (κυρίως πρώην εργάτριες της μεταξοβιομηχανίας), αρχιτέκτονες, μηχανικοί, επανέγραψαν, με τα σώματα, τις εικόνες, τους ήχους και τις αφηγήσεις τους, προσωπικές και συλλογικές μνήμες στον καμβά του κτιρίου, αρθρώνοντας το αίτημα να αποδοθεί το κτίριο, αναπλαισιωμένο, στην τοπική κοινωνία.                                                                                                                         

 Ένατη συνεδρία

16.00 – 17.30               Επιτελεστικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο: παραδείγματα από τη διεθνή  εμπειρία

16.00 – 16.15                Μελίτα Κούτα, «Μετακινούμενα κτίρια – αμετακίνητες μνήμες: ο πολιτικός                                      χώρος ως θέαμα»

Η παρουσίαση εξετάζει τον ρόλο των σκηνογραφικών μεθοδολογιών στην προσέγγιση χώρων που σχετίζονται με πολιτικές συγκρούσεις και τραύμα. Η εισηγήτρια, Μελίτα Κούτα, παρουσιάζει την καλλιτεχνική της έρευνα και τη σχεδιαστική διαδικασία πίσω από την εικαστική εγκατάσταση Θεατές σε μια πόλη φάντασμα, την έκθεση της Κυπριακής Εθνικής συμμετοχής στην Prague Quadrennial PQ23 που βραβεύτηκε με το Βραβείο Golden Triga. Η εγκατάσταση τοποθετεί την κατεχόμενη πόλη της Αμμοχώστου στην Κύπρο ως έναν αμφιλεγόμενο χώρο, έναν τόπο ιστορικής μνήμης που μετατρέπεται σε θέαμα και έκθεμα παρά τη θέλησή του. Η ανάλυση του χώρου μέσα από έναν σκηνογραφικό φακό, επιτρέπει μια προσεκτική εξέταση της υλικότητας της πόλης και γίνεται η πηγή για καλλιτεχνική δημιουργία. Εστιάζοντας στη σκηνογραφική διαδικασία της σμίκρυνσης του χώρου, οι γλυπτικές μακέτες και η περιπατητική περφόρμανς που παρουσιάστηκαν στην Πράγα προσεγγίζονται ως συμβολικά αντικείμενα και συμβολικές δράσεις, για να επικοινωνήσουν θέματα σχετικά με τον εκτοπισμό και την πολιτική του χώρου, την εποπτεία και αυτοδυναμία. Υπό αυτή την έννοια, οι σκηνογραφικές μεθοδολογίες συζητούνται ως διαδικασίες διαλογισμού, μια πολιτική πράξη αντίστασης, ένα εργαλείο για τη διαπραγμάτευση καλλιτεχνικών πρακτικών και πραγματικών χώρων σύγκρουσης. Η εισηγήτρια ορίζει αυτή τη διαδικασία ως «αντίστροφη σκηνογραφία» όπου ένας πραγματικός τόπος ‘διαβάζεται’ ως μια δραματουργική σκηνή, επιτρέποντας με αυτό τον τρόπο εναλλακτικές κατανοήσεις που επεκτείνονται πέρα από τις ηγεμονικές αφηγήσεις. Η εικαστική εγκατάσταση και κατ’ επέκταση το σκεπτικό πίσω από το έργο, τοποθετούν την Αμμόχωστο ως ένα παράδειγμα διαφιλονικούμενων εδαφών, και εξετάζει εάν οι σκηνογραφικές μεθοδολογίες μπορούν να αποτελέσουν μια πιθανή προσέγγιση για πρακτικές συμφιλίωσης και επίλυσης συγκρούσεων.

16.15 – 16.30                Αύρα Σιδηροπούλου, «Η δραματουργία του ορίου. Φυσικές και νοητές                                          γραμμές και   θεατρικές ουτοπίες ως τόποι πολιτικής, πολιτισμικής και                                                 ιδεολογικής επιτέλεσης»

Παραμένοντας η μοναδική διαιρεμένη πρωτεύουσα της Ευρώπης, η πόλη της Λευκωσίας προβάλλει κατά την τελευταία δεκαετία μία σειρά από θεατρικές επιτελέσεις, που απηχούν συλλογικά τραύματα της Κύπρου και κυρίως την εισβολή του νησιού το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα. Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο τολμηρά πειράματα θεάτρου προσπάθησαν να επουλώσουν τις ανοιχτές πληγές της χώρας, καταρρίπτοντας διαφορετικά ταμπού που αφορούν την σύγχρονη κυπριακή ταυτότητα, τα οποία εξακολουθούν να κρατάνε τη χώρα δέσμια της ταραχώδους ιστορίας της. Το φυσικό σύνορο της ‘πράσινης γραμμής’ στη νεκρή ζώνη (buffer zone), που χωρίζει το νότιο από το βόρειο τμήμα, το ‘εμείς’ από το ‘οι άλλοι’, αποτελεί έναν βαθιά αμφίθυμο και ψυχολογικά φορτισμένο τόπο επιτέλεσης, όπου η δυστοπία του διχασμού και της φαντασιακής σύλληψης μίας πολιτιστικής ‘επανα-κέντρωσης’, με τη δυνάμει επανένωση της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ανακρίνονται αδυσώπητα. Η ανακοίνωσή μου διερευνά τρόπους με τους οποίους οι αναδυόμενοι καλλιτέχνες του σύγχρονου θεατρικού τοπίου της χώρας αντιμετώπισαν την ταραγμένη εθνική κυπριακή ταυτότητα, την εμπειρία της σύγκρουσης και την προοπτική συμφιλίωσης,  επανορίζοντας την έννοια του ορίου/συνόρου αλλά και της αναμονής μέσω της θεατρικής επιτέλεσης. Θα συζητήσω δύο πρόσφατες παραγωγές σε σκηνοθεσία Ελληνοκύπριων θεατρικών δημιουργών της νεότερης γενιάς, της Μαγδαλένας Ζήρα και του Κώστα Σιλβέστρου, που τοποθετούν σκηνικά το τραύμα του από/δια/χωρισμού στην πλέον αμφισβητούμενη φυσική τοποθεσία του νησιού, δηλαδή τη νεκρή ζώνη. Η απόδοση της Ιφιγένειας εν Αυλίδι του Ευριπίδη από τη Ζήρα το 2017 και η παραγωγή του Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ από τον Σιλβέστρο το 2021, με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους ηθοποιούς που ερμηνεύουν στις αντίστοιχες διαλέκτους τους, συνδύασαν το υπαρξιακό με το πολιτικό, αξιοποιώντας το συμβολικό νόημα του χώρου, επανεξετάζοντας τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του κοινού και αναδιατυπώνοντας τη νοσταλγία του. Και οι δύο παραγωγές αμφισβητούν τις ηγεμονικές αφηγήσεις των δύο πλευρών, χρησιμοποιώντας ένα σκληρό φυσικό σύνορο ως τόπο οδυνηρής αμφισβήτησης και πολιτικής, αλλά και υπαρξιακής σύγκρουσης. Στην Ιφιγένεια της Ζήρα, ο ελληνικός στρατός είναι ακινητοποιημένος στην Αυλίδα/Νεκρή Ζώνη, μια ‘Νεκρή Ζώνη’ όπου προβάλλονται όνειρα, διαψεύσεις και φιλοδοξίες, αναμένοντας ευνοϊκούς ανέμους για να πλεύσει. Στην παράσταση του Περιμένοντας τον Γκοντό, η αναμονή του Βλαντιμίρ και του Εστραγκόν αποτελεί μετωνυμία της λαχτάρας αλλά και της ματαιότητας μιας διχασμένης χώρας για έξοδο από το αδιέξοδο, στον απόηχο των τελευταίων αποτυχημένων συνομιλιών για τη λύση του Κυπριακού ζητήματος.

16.30 – 16.45               Γρηγόρης Ιωαννίδης, «Ηχητικές καρτ-ποστάλ από το Μεξικό: μια περφόρμανς για                         για τους ήχους μιας βουβής πόλης»

Το 2016, το τολμηρό project των Felix Blume, Δέσποινας Παπαγιωτοπούλου και Diego Aguirre στο Mexico City περιλάμβανε την περιπλάνηση της ομάδας στις κακόφημες συνοικίες της πόλης για την παραγωγή ενός ‘πειρατικού cd’ με τους αποσιωπημένους ήχους της, το οποίο στη συνέχεια θα διένειμαν οι ίδιοι στους επιβάτες του μετρό. Το ‘πειρατικό cd’ περιείχε τους ήχους και τις φωνές ενός δημόσιου χώρου που δεν μπορούσε (ή δεν επιθυμούσε) να ακούσει τον αντίλαλό του: ήχοι από τους ανθρώπους της εργατικής τάξης, από την πραμάτεια ντελάληδων, φωνές ζητιάνων ή κραυγές  σαλών πλαισίωναν έναν κόσμο που βρισκόταν σε συνεχή μετακίνηση αλλά και ηθελημένη απομόνωση. Η εργασία, αφού πρώτα εκτέθηκε στο Μεξικό (Αmbulant Polyphony, Fonoteca Nacional, Mexico City, 2016), μεταφέρθηκε στη συνέχεια με τη μορφή sound installatioη στη Νέα Υόρκη (Sonic Postcards From Mexico City, The Mexican Cultural Institute of New York, 2018), ενώ εξαιρετικά πρόσφατα έδωσε τη βάση εργασίας για το βιβλίο του καθηγητή μουσικής παραστασιολογίας του Harvard, Alejandro L. Madrid. Η παρούσα ανακοίνωση επιχειρεί να μεταφέρει την εμπειρία της συγκεκριμένης περφόρμανς στον δημόσιο χώρο, καταγράφει τη δυναμική της, ενώ επιθυμεί να προτείνει παραπέρα ένα ανάλογο project για τους δρόμους της Αθήνας.

16.45 – 17.00               Όλγα Παπαζαφειροπούλου, «Δρώμενα και performance στην Αυστραλιανή                            κοινοπολιτεία· ο ρόλος και η συμβολή τους: από τα Tanderrum και Pageant of                                  Ancient Nations έως τις Australia Day και Greek Independence Day»

Η παρούσα ανακοίνωση στοχεύει στην ανάδειξη των διαδρομών της κουλτούρας των λαών της Aυστραλιανής Kοινοπολιτείας, μέσα από την ιδιότυπη συνάντηση ευφάνταστων δρώμενων και αρχετυπικών τελετουργικών. Σε μία παρέλαση της ιστορίας, το Tanderrum των Αβορίγινων, τα Καλλιστεία Αρχαίων Εθνών (Pageant of Ancient Nations) και τα δρώμενα των εορτασμών εθνικής μνήμης, υπογραμμίζουν την έκφραση της συλλογικής ταυτότητας, εδραιώνουν την ενότητα και αναδεικνύουν την κρατική κυριαρχία. Το φυσικό σκηνικό των μεγαλουπόλεων επιτελεί ρόλο αυλαίας για την ανάμνηση εθνικών επετείων, όπως στην αναπαράσταση της προσάραξης του στόλου του Arthur Phillip στο λιμάνι του Σύδνεϋ κατά την Australia Day, στους εορτασμούς των Ελλήνων κατά την Greek Independence Day, αλλά και σε International, ή Grecian Ball. Με φόντο το αυστραλιανό τοπίο, η αναστοχαστική νοσταλγία των λαών παρουσιάζει ετερόκλητα πολιτιστικά δρώμενα, επισφραγίζοντας νίκες, πολιτικές συμφωνίες, ή συνθήκες. Η Συνθήκη του Batman το 1835, μεταξύ αυτόχθονων και Αυστραλών, ολοκληρώθηκε με τελετουργικό δρώμενο, ενώ στη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου 2000 καλλιτέχνες, παρουσίασαν στο Σύδνεϋ την άνοδο του βρετανικού πολιτισμού στην Αυστραλία. Τη δεκαετία του ’30, η Κοινωνία των Εθνών διοργάνωσε πολιτιστικά δρώμενα από ομάδες που παρουσίασαν τους λαούς της γης, σε μία προσπάθεια δημιουργίας ενός νεότερου φιλελεύθερου κόσμου στο νότιο ημισφαίριο. Από το 1926, οι Έλληνες απόδημοι αδράχνουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τον πολιτισμό τους σε διεθνείς διοργανώσεις. Με αρχαιοπρεπή δρώμενα κερδίζουν βραβεία και διακρίσεις στους διαγωνισμούς, αποτυπώνοντας μοναδικά την εικόνα τους στον φωτογραφικό ή κινηματογραφικό φακό, όπως μαρτυρούν τα διασωζόμενα αρχεία. Μία σχέση αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των εθνών που απαρτίζουν την Αυστραλιανή Κοινοπολιτεία καλλιεργείται και η αχανής ήπειρος ενώνει τους δεσμούς της προβάλλοντας την ποικιλομορφία των λαών της, που ξαναγράφουν την ιστορία τους μέσα από θεατρικά δρώμενα και  performance.

17.00 – 17.15                Preema Nazia Andaleeb, “Provoking Unknown Territory Through                                                         Performance Body”

Προτιμώ να εμφανίζομαι στον δημόσιο χώρο, επειδή έχει μια προκλητική ατμόσφαιρα δημοκρατίας

και συμβάσεων. Επιδιώκω να ασχοληθώ με την εγγενή διεπιστημονικότητα των δημόσιων, πρακτικών επιτέλεσης, που είναι τοποθετημένες στον χώρο. Ο χώρος σε ένα έργο τέχνης αναφέρεται σε μια αίσθηση βάθους ή τριών διαστάσεων. Υπάρχει πάντα μια διασταύρωση μεταξύ των ανθρώπων, του χώρου και του τρίτου αντικειμένου. Ενδιαφέρομαι για τις διασταυρώσεις μεταξύ των παραστατικών πράξεων, των παραστατικών σωμάτων, των δημόσιων και ημι-δημόσιων περιβαλλόντων, διαμεσολαβημένων περιβαλλόντων, πολιτιστικών πολιτικών και τοπίων.  Με ενδιαφέρει ο δημόσιος χώρος ως μια σφαίρα πολιτών, όπου η κοινωνία των πολιτών μπορεί να συναντηθεί και όχι μόνο, ενώ μερικές φορές μπορεί να παρουσιάσει στιγμές διαφωνίας και να αποκαλύψει σκληρούς ανταγωνισμούς. Η περφόρμανς μπορεί να προσελκύσει αμέσως ένα μεγάλο και όχι αποκλειστικά συμπαθές πλήθος, καταλήγοντας σε μια δυνατή διαφωνία μεταξύ των θεατών και των συμμετεχόντων. Μια περφόρμανς μπορεί  επίσης να έχει μεταμορφωτικό αποτέλεσμα και να χρησιμοποιηθεί για να αφηγηθεί μια ιστορία, να δώσει ζωή ή να δημιουργήσει ένα εστιακό σημείο  στον χώρο. Στο Μπαγκλαντές, το γυναικείο σώμα αποτελεί ταμπού^. η εμφάνιση στον δημόσιο χώρο τα τελευταία εικοσιτέσσερα χρόνια μου δίνει την ευκαιρία να σπάσω αυτό το ταμπού με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Τώρα οι άνθρωποι γνωρίζουν περισσότερο την τέχνη της περφόρμανς και η χρήση του δημόσιου χώρου για καλλιτεχνικούς σκοπούς έχει γίνει κάπως περισσότερο αποδεκτή. Δημιουργεί περιέργεια στις μάζες και την έννοια της ανοχής απέναντι στο γυναικείο σώμα στον δημόσιο χώρο. Αισθάνομαι επίσης ότι η παρέμβαση στον δημόσιο χώρο βοηθά και την κοινότητα να περιηγηθεί σε άγνωστα εδάφη.                                                     

Δέκατη συνεδρία

17.45 – 19.00              Θεσμικά πλαίσια και πρακτικές στον δημόσιο χώρο 

17.45 – 18.00               Μιχαήλ Μαρμαρινός – Ερατώ Κουτσουδάκη,«Μυστήριο 12_ Ελευσίνα + Επα-νάσταση, μια υβριδική αφηγηματική εγκατάσταση»

Η αφηγηματική εγκατάσταση Ελευσίνα + Επανάσταση φιλοξενήθηκε στο Πάρκινγκ του Παλιού Ελαιουργείου, στην παραλία της Ελευσίνας, τον Ιούνιο 2022, στο πλαίσιο εορταστικών εκδηλώσεων για τα διακόσια χρόνια από το 1821, της 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Αποτελούνταν από δύο μέρη. Η in situ εικαστική εγκατάσταση Θραύσματα αποτελεί το ίχνος της παράστασης/performance Eλεύθεροι Πολιορκημένοι, που παρουσιάστηκε ένα χρόνο νωρίτερα, στον ίδιο ακριβώς τόπο. Οι στίχοι του ποιήματος του Διονυσίου Σολωμού, που χρησιμοποιήθηκαν στην παράσταση, παρουσιάζονται θραυσματικά ως παραταγμένη στρατιωτική μονάδα ή κοιμητήριο. Μας προ(σ)καλούν να δούμε τους εαυτούς μας στους πολιορκημένους Μεσολογγίτες των διακοσίων χρόνων πριν. Η κίνηση των επισκεπτών, καθώς και η κίνηση του φυσικού φωτός στο χώρο, αποδίδουν ένα απολύτως μεταλλασόμενο τοπίο, τόσο ρευστό όσο και ο καθρέπτης που το διαμορφώνει. Η υβριδική έκθεση Πολεμική Σκηνή πραγματεύεται τη σχέση Ελευσίνας και Επανάστασης την περίοδο του 1821. Τοποθετημένη εντός μιας σκηνής (τέντας), που συμβολίζει το μεγαλύτερο οργανωμένο στρατόπεδο των Ελλήνων, με αρχηγό τον Καραϊσκάκη, στην ίδια περιοχή, η αφήγηση δίνει έμφαση στο τοπικό στοιχείο, εξετάζοντας παράλληλα και τον ρόλο της Δύσης στα γεγονότα. Η εγκατάσταση βασίζεται κυρίως στο έργο τοπικών ιστοριοδιφών και συλλεκτών, παρουσιάζει με θραυσματικό τρόπο γνωστά και άγνωστα τεκμήρια και θέτει ερωτήματα για τις παραμέτρους που διαμορφώνουν την έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων διαχρονικά, πειραματιζόμενη με τον ήχο και την κλίμακα ως αφηγηματικά εργαλεία. Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στο ηχοτοπίο με τον τίτλο Καραϊσκάκιτ!, που παρουσιάστηκε εντός του «Πολεμικού Δωματίου» (War Room), μέσα στην τέντα. Πρόκειται για μια ηχητική σύνθεση που σκηνοθετεί τόσο το βίωμα όσο και την πληροφορία, συνθέτοντας ψηφίδες από ιστορικά ίχνη, σε δραματοποιημένη αφήγηση, αναμεμιγμένα με ήχους και μελωδίες, ώστε να δημιουργείται ένα μικρό αυτόνομο έργο μέσα στο έργο, που λειτουργεί ως η καρδιά της εγκατάστασης.

8.00 – 18.15                 Αλεξάνδρα Αντωνιάδου, «Performance art και δημόσιος χώρος: συναίνεση ή σύγκρουση;»

Η παρούσα ανακοίνωση  θα εξετάσει  τη δυνατότητα της performance art να παρέμβει στον δημόσιο

χώρο αλλά και την αδυναμία της να το πετύχει υπό ορισμένες συνθήκες. Εξετάζοντας τρία διαφορετικά μεταξύ τους έργα της performance, από τη Γεωργία Σαγρή, την Ευαγγελία Μπασδέκη και την ομάδα  Αστικό Κενό, η εργασία αυτή έχει στόχο να δείξει και να αναλύσει με ποιον τρόπο επιδρούν στο έργο τέχνης οι μηχανισμοί λογοκρισίας και η σύγκρουση με τις αρχές, που πολλές φορές λαμβάνουν χώρα στο πεδίο της  performance –ειδικά όταν οι δράσεις πραγματοποιούνται σε κάποιο δημόσιο χώρο. Ποιες συνθήκες ενισχύουν τη λειτουργία του έργου τέχνης, τόσο ως παρέμβαση όσο και ως σύγκρουση; Σε ποιες περιπτώσεις το έργο μπορεί να χάσει τη δύναμή του και η πολιτική αποστολή του να αποτύχει; Μέσα από τα έργα των παραπάνω καλλιτεχνών και τα γραπτά της Chantal Mouffe και του Alain Badiou, η παρούσα εργασία θα εξετάσει αν η δημοκρατία, ο φιλελευθερισμός και η αποδοχή λειτουργούν προς όφελος του έργου ή αν το αποδυναμώνουν.

18.15 – 18.30                Σοφία Γρηγοριάδου, «Τέχνη και διαφιλονικούμενοι χώροι στην Αθήνα και τα                            Σκόπια: μια συγκριτική προσέγγιση»

Η παρούσα εισήγηση προσεγγίζει συγκριτικά καλλιτεχνικές και ακτιβιστικές παρεμβάσεις σε (ή σε σχέση με) δημόσιους χώρους στην Αθήνα και στα Σκόπια. Οι παρεμβάσεις αυτές έλαβαν χώρα κατά την προηγούμενη δεκαετία, σε περιόδους πύκνωσης των διαδηλώσεων και δημόσιων διαμαρτυριών στις δύο πόλεις. Αποτέλεσαν μέσα διεκδίκησης του δημόσιου χώρου, αλλά και διαπραγμάτευσης τού τι αξίζει να αναδειχθεί ή και να διασωθεί και τού ποιος έχει το δικαίωμα να το ορίζει. Αποπειράθηκαν να ορίσουν σημαίνουσες για τις/τους καλλιτέχνιδες περιοχές ή ανταποκρίθηκαν σε επίσημες οριοθετήσεις και στον ηγεμονικό έλεγχο του δημόσιου χώρου. Υπογράμμισαν βεβηλώσεις σαν να επρόκειτο για μαρκαδόρο σε χαρτί, περίκλεισαν ‘ελεύθερες περιοχές’ με μια γραμμή, ή σηματοδότησαν προσόψεις όπου τα ίχνη των διαδηλώσεων κρίθηκαν άξια επισήμανσης ή και διατήρησης. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν μπορούν να ιδωθούν ξεχωριστά από το χρώμα των ιχνών τους: χρησιμοποίησαν τις φλούο αποχρώσεις των μαρκαδόρων υπογράμμισης, λογοκρίθηκαν με το ‘λάθος’ χρώμα, σηματοδότησαν σημεία όπου το χρώμα στην πόλη έχει σημασία και, τέλος, ανέδειξαν τη σημασία της ‘απουσίας’ χρώματος –ή τη σημασία της λευκότητας και των συνυποδηλώσεών της. Η εισήγηση ξεκινά από τα ίχνη των παρεμβάσεων που μελετά (ή την απουσία ιχνών), για να αναδείξει την επιτελεστικότητα των δεύτερων: άλλοτε έγιναν ατομικά ή σε μικρές ομάδες, γρήγορα και με τη χρήση σπρέι, άλλοτε επιδίωξαν την ορατότητα (και επομένως τη διάρκεια) της διαδικασίας, άλλοτε εντάχθηκαν στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαμαρτυρίας, περιλαμβάνοντας πολλά σώματα. Την ίδια στιγμή, η πραγματοποίηση των υπό εξέταση παρεμβάσεων σε δημόσιους χώρους αποτέλεσε αφορμή για επιτελεστικές ανταποκρίσεις, όχι απαραίτητα αναμενόμενες. Τα ίχνη, τέλος, γίνονται αντιληπτά τα ίδια ως ‘δράστες’. Μεταβαλλόμενα διαρκώς, συμβάλλουν στον κλονισμό της ιδέας μιας ‘στατικής πόλης’ που λειτουργεί ως το ‘σκηνικό’ της δράσης. Η προσέγγισή μου, λαμβάνοντας υπόψη την πολλαπλή διεκδίκηση των δημοσίων χώρων, αντλεί από τα ενδιαφέροντα και τις ερευνητικές πρακτικές που έχει αναπτύξει το εγχείρημα TWIXTlab μεταξύ τέχνης, ανθρωπολογίας και καθημερινότητας.

18.30 – 18.45               Σοφία Φαλιέρου, «Εγώ+Εμείς=Χώρος: Όταν η σωματικότητα συναντά τη                                       σκηνογραφία της πόλης»

Το Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού Dance Days Chania υλοποιείται από το 2011 και αποτελεί πλατφόρμα δημιουργίας στον δημόσιο χώρο, εστιάζοντας στη σημασία των καλλιτεχνικών συμπράξεων και στην ανάπτυξη του κοινωνικού γίγνεσθαι^. μία γέφυρα για την τέχνη του χορού, που αναζητά τρόπους ώστε τόσο ως επιτέλεση όσο και ως ερευνητική διαδικασία να συναντηθεί με την κοινότητα. Το 2018 συντάσσει την ενότητα «Νέοι δημιουργοί και δημόσιος χώρος», στο πλαίσιο της οποίας νέοι καλλιτέχνες ταξιδεύουν στα Χανιά και διαμορφώνουν εν εξελίξει project, άρρηκτα συνδεδεμένα με σημεία της πόλης. Παράλληλα, site specific παραστάσεις υλοποιούνται σε γειτονιές και αρχαιολογικούς χώρους, καθώς και ημερίδες με θέμα τη σχέση του σώματος και του δημόσιου χώρου. Οι διεργασίες αυτών των πειραματισμών συνιστούν την ιχνηλάτιση των διαδρομών ενός σώματος ως μονάδα ή σε συσχέτιση με άλλα σώματα στη δημόσια σφαίρα ως κοινό τόπο. Ο χώρος συμμετέχει πρωταγωνιστικά σε μία διευρυμένη σκηνογραφία φέροντας την ιστορία του, την πληθώρα των χαρακτηριστικών του, την εφήμερη μεταβολή του, τον συγχρωτισμό του με τον δημιουργό-περφόρμερ. Μετατρέπεται από σημείο σε κοινό τρόπο δράσης και ενσωμάτωσης, προκαλεί και προσκαλεί το ‘εγώ’ του δημιουργού και το ‘εμείς’ της κοινότητας σε έναν διαρκή, ειλικρινή και ανοιχτό διάλογο. Μια τέτοια ‘τυχαία συνάντηση’ με σύγχρονες προσεγγίσεις του χορού μπορεί να επανασυστήσει τον τόπο, με στόχο την επαναπροσέγγισή του μέσα από τη σωματικότητα. Η ανάπτυξη της σχέσης του «εγώ-εμείς-χώρος», συμβάλλει στην ενίσχυση του κοινωνικού χαρακτήρα της τέχνης του χορού και αναδιαμορφώνει τη συνθήκη δημιουργίας, κάνοντάς την εξωστρεφή και περισσότερο ουσιαστική. Δύο κόσμοι οικείοι αλλά και άγνωστοι, γίνονται πιο φιλόξενοι και προσιτοί μέσα από τις συναντήσεις τους.

Ενδέκατη συνεδρία

19.15 – 21.00                Το έργο ΜΑ του Romeo Castellucci  στον αρχαιολογικό χώρο της                                           Ελευσίνας

19.15 – 19.30                Έλενα Παπαλεξίου, «Μία σύγχρονη τελετουργία του πραγματικού σε έναν τόπο                           αρχαίο.Το Μα του Romeo Castellucci»

Στο πλαίσιο της διοργάνωσης 2023  ΕΛΕΥΣΙΣ  Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ο Romeo Castellucci παρουσίασε τη δημιουργία του Μα, μία τοποειδική περιπατητική περφόρμανς, που σχεδιάστηκε ειδικά για τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, έναν μη θεατρικό χώρο, με πολλές και βαρύνουσες ιστορικές και πολιτισμικές διαστάσεις. Η σκηνική δραματουργία του Castellucci εκτυλίχθηκε σε τρεις κύριες τοποθεσίες του ελευσίνιου αρχαιολογικού χώρου, το Γυμνάσιον, το Τελεστήριον και το Πλουτώνιον. Η διαχείριση του χώρου και του κοινού απετέλεσε ένα από τα μείζονα προβλήματα κατά την υλοποίηση της παράστασης, το οποίο θα εξεταστεί στην παρούσα ανακοίνωση σε συνάρτηση με τα στοιχεία της αμφιβολίας και του κινδύνου που καθόρισαν την τελική πραγμάτωση του εγχειρήματος αυτού. Συνάμα θα μας απασχολήσει ο τρόπος με τον οποίον συνέλαβε και διαμόρφωσε την παράσταση ο δημιουργός της in situ, και θα αναφερθούμε στις δυσχέρειες, τις αβεβαιότητες, τις ανατροπές και τις άμεσες λύσεις που υπαγόρευσε ένας επιβλητικός και συνάμα δύσχρηστος χώρος. Το άδυτο των Ελευσινίων Μυστηρίων, η Γη της Ελευσίνας, τόπος απαγορευμένος για τους αμύητους, τους βαρβάρους και τους μητροκτόνους, απετέλεσε την πρώτη ύλη για τη σκηνική δραματουργία του Μα. Η έλευση ενός πραγματικού μητροκτόνου στην Ελευσίνα τοποθετεί τη βέβηλη αυτή πράξη στο επίκεντρο της κοινότητας, θεμελιώνοντας μία αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της αρχαιότητας και του σήμερα. Στην ανακοίνωση θα διερευνήσουμε πώς ο χρόνος, ο τόπος, ο μύθος και η τελετουργία επαναπλαισιώνονται στο έργο του Castellucci και καθίστανται φορείς μιας σύγχρονης, χειροπιαστής αλήθειας και μιας πρωτόγνωρης εμπειρίας για τον θεατή.

Ημερίδα Νέων Ερευνητών και Ερευνητριών

Παρασκευή  19 Απριλίου

Πρώτη  συνεδρία

9.00 – 10.15                 Αναζητώντας το φύλο και την ετερότητα

9.00 – 9.15                  Κωνσταντίνος Μακριδάκης, «Queer τόποι και ταυτότητες»

Βασικό στόχο της παρούσας ανακοίνωσης αποτελούν αφενός οι ποικίλοι, συχνά σκοτεινοί, τόποι στους οποίους δρουν και εκφράζονται queer άτομα στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην πόλη των Αθηνών, και αφετέρου οι queer ταυτότητες και η κατά το δυνατόν περιγραφή τους. Ως προς την εξέταση της έννοιας ‘τόπος’ –υπό το πρίσμα των χώρων εντός των οποίων δρουν τα queer άτομα της Αθήνας–, η ανακοίνωση βασίζεται στην παραδοχή ότι οι τόποι της queer δράσης ετεροπροσδιορίστηκαν για καιρό από ετεροφυλόφιλες συμπεριφορές, εντός των οποίων, και μάλιστα στην καλύτερη περίπτωση, τα queer άτομα απλώς έγιναν (και συνεχίζουν να γίνονται) ανεκτά, ενώ στις χειρότερες των περιπτώσεων, γίνονται αποδέκτες απόρριψης και πολεμικής. Στους τόπους αυτούς κυριαρχούν συμπεριφορές και χαρακτηριστικά που καθορίζονται από διάφορους παράγοντες, το εύρος των οποίων ξεκινά από την επίσημη πολιτεία και φτάνει ως τις ατομικές συμπεριφορές που απορρίπτουν την queer ταυτότητα: εντός αυτού του εύρους παραγόντων καθορίζεται η έννοια του κοινωνικά ‘ορθού’ και ‘επιτρεπτού’, με αποτέλεσμα να προάγονται ή να απορρίπτονται αντίστοιχα, οι όποιες ταυτότητες. Η ανακοίνωση υποστηρίζει, επίσης, ότι στους τόπους δράσης των queer ατόμων διαμορφώθηκαν, αντίστοιχα, οι queer ταυτότητες και αναδύθηκε η έννοια της queerness, διαδικασία που συνέβη και συνεχίζεται να συμβαίνει σταδιακά. Σε ένα χρονικό εύρος που ξεκινά ήδη από τον 19ο αιώνα και φτάνει ως σήμερα, οι queer ταυτότητες εξελίσσονται σε μείζον κοινωνικό ζήτημα και αποτελούν θέμα συζήτησης που απασχολεί ολοένα και πιο πολύ τα ανθρώπινα δίκτυα, προμηνύοντας, παράλληλα, ότι χρειάζεται να διανυθεί ακόμα πολύς δρόμος ώστε οι όποιοι αποκλεισμοί και τα στερεότυπα να αλλάξουν σε βάθος.

9.15 – 9.30                  Κατερίνα Μπιλάλη   –  Γεωργία Κοκκίνου, “Peel onions, it’s your job!”

Η ανακοίνωση έχει στόχο την ανάλυση της περφόρμανς Peel onions, it’s your job!, η οποία παρουσιάστηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2023 στην πλατεία Μοναστηρακίου, μετά από πρόβα που συντελέστηκε στις 26 Ιανουαρίου 2023.  Η πρόθεση της περφόρμανς είναι να παρουσιαστεί η εικόνα της γυναίκας την ώρα της επιτέλεσης μιας στερεοτυπικά γυναικείας δουλειάς, τον καθαρισμό κρεμμυδιών, η οποία συνδέεται με εικόνες πόνου, δακρύων και εγκλεισμού. Η διάδραση με τους περαστικούς πραγματοποιείται με την προσφορά δύο επιλογών. Γίνεται κάλεσμα για συμμετοχή στον καθαρισμό των κρεμμυδιών αλλά και πρόσκληση συμμετοχής σε μια διαδικασία έκφρασης με όχημα τον γραπτό λόγο. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η διαδικασία μέσα από την οποία γεννήθηκε η ιδέα της περφόρμανς, έχει αναλυθεί η πορεία της εργασίας και οι πηγές έμπνευσής της. Ξεκινώντας από μια θεωρητική μελέτη σε σχέση με τη σημασιοδότηση και την ερμηνεία του πολιτικού σώματος στις περφόρμανς, τη σύνδεση του πολιτικού σώματος με τον αστικό τόπο αλλά και με τις φεμινιστικές θεωρίες, δημιουργείται το πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται οι επιτελεστικές δράσεις, οι οποίες αποτέλεσαν το πρότυπο για την τελική παρουσίαση της εν λόγω περφόρμανς.

9.30 – 9.45      Μαριάννα Κουκουλεκίδου  – Αγγελική Μαρία Ντούφα, “Lipstick Liberation”

Πρόκειται για μία φεμινιστική περφόρμανς-παρέμβαση καθημερινών ατόμων στον δημόσιο αστικό χώρο, με σκοπό να ασκήσει κριτική και να αφυπνίσει την πόλη. Οι δύο περφόρμερ, με διαφορετική αφετηρία αλλά ταυτόχρονα, περπατούν μέσα στην πόλη, ανάμεσα στον κόσμο, χαράζοντας την διαδρομή τους στο έδαφος με ένα κόκκινο κραγιόν – και όλους τους συμβολισμούς που αυτό το εργαλείο/κομμάτι make-up κουβαλάει: τη θηλυκότητα και τον αισθησιασμό, την ενδυνάμωση αλλά και την ικανότητά του να μιλήσει και να επικοινωνήσει κάποιος –μία γυναίκα– το μήνυμά του. Αμέσως, η σημασιολογία του κραγιόν και του αποτυπώματός του στον δημόσιο χώρο αποδομούνται και αναδιαμορφώνονται. Το κόκκινο στίγμα είναι το αίμα των γυναικών που χάνονται, γιατί η κοινωνία και οι δημόσιες δομές αδιαφορούν να τις βοηθήσουν ουσιαστικά, όσο και αν αυτές μιλούν και παρεμβαίνουν. Ο προορισμός (το αστυνομικό τμήμα της πόλης/περιοχής τους) είναι κοινός. Αυτό το κραγιόν, που φέρει πάνω του τόσο τις νόρμες και τις προσδοκίες της κοινωνίας για τις γυναίκες όσο και τα στερεότυπα και τους περιορισμούς του να είσαι γυναίκα, γίνεται εργαλείο έκφρασης και ατομικότητας που ‘λερώνει’ τα κοινωνικά στεγανά και αφήνει το αποτύπωμα της ανυπακοής, της αψήφισης, της αυτο-ανακάλυψης. Σε μια γκροτέσκα εκδοχή της, οι περφόρμερ είναι ήδη νεκρές και το κόκκινο χρώμα είναι το αιματηρό στίγμα που άφησαν τα σώματά τους. Το κραγιόν όμως τελειώνει. Θα προλάβουν να φτάσουν στον τελικό προορισμό; Η Αθήνα, μια πόλη-καμβάς μα δομικά και θεσμικά υπό κατάρρευση, δεν τους το εγγυάται αυτό. Οι περαστικοί πως αντιδρούν; Θα πάρουν το φαγωμένο κραγιόν, την σκυτάλη; Θα τις προσέξουν; Αν όχι, παραμένουν ως έχουν: «ακούνητες, αμίλητες, αγέλαστες». Αν ναι, τότε έχουν κάτι να πουν. Μια καταγγελία. Όπως και στην περίπτωση που καταφέρουν να φτάσουν τελικά στο αστυνομικό τμήμα. 

9.45 – 10.00                Βαγγέλης Παπαδάκης,  «Embracing Otherness: ένα πρακτικό μοντέλο                                         καλλιτεχνικής περφόρμανς με άξονα την έννοια του ‘ανθρωπισμού’ κατά                                           Levinas»

Ο Emmanuel Levinas υποστηρίζει τα κάτωθι: «Όταν συναντώ ένα πρόσωπο, ακούω συγχρόνως ένα αίτημα και μία εντολή που απευθύνεται  στο αίσθημα ευθύνης μου: να επιφορτιστώ με την φροντίδα του Άλλου […] Η ‘συνάντηση’ αυτή σχετίζεται με την ιδέα της ηθικής συνείδησης […] Γίνομαι ο εαυτός μου, μόνον πλησιάζοντας τον Άλλον, μόνο όταν αίρω το φορτίο που επιβάλλει ο πόνος των άλλων». Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, είναι  η «ηθική συνείδηση» εκείνη η αρχική παρόρμηση που καθίσταται υπεύθυνη για τη δημιουργία μιας καλλιτεχνικής περφόρμανς. Ο καλλιτέχνης-περφόρμερ γίνεται φορέας κοινωνικής ευθύνης, το σώμα του ‘πολιτικό σώμα’ και η επιτελεστική πράξη αποκτά μια ιερή υπόσταση. Πώς λοιπόν στήνεται η ‘συνάντηση’ με τον Άλλο; Ποιος είναι ο Άλλος; Το κοινό; Πώς προσεγγίζεις, ‘πλησιάζεις’ αυτόν τον Άλλον; Σε ποιον χώρο; Μέσα από ποια δράση; Γιατί «η περφόρμανς είναι δράσεις» όπως λέει και ο Richard Schechner (Performance Studies: Αn Introduction). Στην παρούσα εισήγηση, μας ενδιαφέρει το πώς αποτυπώνεται στη γλώσσα της περφόρμανς το «πρόσωπο», όπως το ορίζει ο Γάλλος φιλόσοφος: «Tο πρόσωπο δεν είναι μόνο ανατομικό και φυσικό μέρος ενός σώματος, δεν είναι το σύνολο των ματιών, της μύτης και του στόματος. Μπορεί πολύ καλά να γίνει αντιληπτό σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος. Δεν ταυτίζεται μόνο με την ορατή μορφή αλλά είναι ζωντανή παρουσία». Κάπου ανάμεσα σε αυτές τις έννοιες βρίσκεται η αφετηρία της site-specific  περφόρμαν, Embracing Otherness, μιας αγκαλιάς προς τον έτερο Άλλο, μιας ενώπιος ενωπίω βιωματικής καλλιτεχνικής συνάντησης, ικανής να απαλλάξει τα δυο υπό συνάντηση πρόσωπα από την αγωνία και τον φόβο του ανοίκειου Άλλου. Εν τέλει κάθε Άλλος είμαι Εγώ ο ίδιος.

Δεύτερη συνεδρία

10.30 – 11.45                Εξερεύνηση του σώματος και του τραύματος

10.30 – 10.45               Ελευθερία Ράπτου, «Το πάσχον σώμα, ως επιτέλεση και ως χωρο-εικονοποιητικός μηχανισμός»

Αν κάθε εποχή τείνει προς την κατασκευή μιας εικόνας του ‘εαυτού’ της, τι γίνεται με την εικόνα του μεταβαλλόμενου εαυτού, του οριακού, αποκλίνοντος εαυτού, και ειδικότερα του σωματικού εαυτού που νοσεί; Ποιες είναι οι επιτελεστικές-παραστασιακές  εκφορές του; Το πάσχον σώμα είναι κατεξοχήν επιτελεστικό σώμα. Είναι χωρική συνθήκη και δρώσα υποκειμενικότητα. Θεωρώντας  το σώμα ως τη βασική μονάδα σχεδιασμού του χώρου, πώς μπορούμε να αναδείξουμε τις σχεδιαστικές πτυχές αυτής της επιτέλεσης; Το σώμα στην παραστασιακή τέχνη (performance art) αποτελεί μια μηχανή συνεχών αποχωρικοποιήσεων και επαναχωρικοποιήσεων. Εν τέλει, στην παράσταση του σώματος που νοσεί, υποφώσκει η πτυχωτική διαδικασία: μια εξελισσόμενη αρχιτεκτονική των σωμάτων και των σχέσεών τους, μια  συνεχιζόμενη προσπάθεια του σώματος-κτηρίου-χώρου για ευελιξία και προσαρμογή στον συγκυριακό αποικισμό της νόσου. Το σώμα, και ειδικά το άρρωστο σώμα, που τελεί υπό το μη αποφασίσιμο ισοζύγιο ασθένειας-υγείας, αποτελεί εκ τούτου ένα παράδειγμα μεταβαλλόμενης κατοίκησης και συνεχούς ανασχεδίασης του χώρου, ατομικού και συλλογικού, ιδιωτικού και δημόσιου. Στην εισήγηση διερευνώνται, με βάση τις παραπάνω παραδοχές,  που εκκινούν τόσο από τη φιλοσοφία του Foucault και του  Deleuze  όσο και από το θεωρητικό πλαίσιο που θέτει για την επιτέλεση-περφόρμανς ο Marvin Carlson, η σωματική επιτέλεση της νόσου καθώς και η ανασχεδιαστική επιρροή που ασκεί στον χώρο εκφοράς και ειδικότερα στον δημόσιο, αστικό χώρο. Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν παραδείγματα από την performance art ως αναπλαισιωτικές  χωρικές  διαδικασίες, με έμφαση στον δημόσιο χώρο, σε χώρους πέρα από αυτούς που σημαίνονται ως συμβατικά θεατρικοί. Από το σώμα-δίκτυο μέχρι το σώμα-θεατρικό περιβάλλον και την εικαστική εγκατάσταση ή το σώμα-simulacrum, θα επιχειρηθεί μια χαρτογράφηση της παραστασιακής δυνατότητας του πάσχοντος ή νοσούντος, μεθοριακού σώματος, ως μέσου σημασιοδότησης και αναδόμησης του αστικού πεδίου.

10.45 – 11.00                Ιωάννα Αλεξανδρή, «Πάσπορτ: η μνήμη του τραύματος ως  αναβιούμενη                                      χωρική εμπειρία»

Η παρούσα ανακοίνωση επιχειρεί να διερευνήσει τους μηχανισμούς ανάδυσης και ενεργοποίησης της μνήμης του τραύματος, όπως αυτοί εγγράφονται στη site-specific περφόρμανς Πάσπορτ: μία αληθινή περιπέτεια. Η περφόρμανς παρουσιάστηκε από τη θεατρική ομάδα Μικρός Νότος, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Χρύσας Διαμαντοπούλου, στο Άσυλο Ανιάτων στην Κυψέλη τις θεατρικές περιόδους 2022-2023 και 2023-2024, για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων. Έχοντας ως εννοιολογική αφετηρία την ασθένεια, τον πόνο και το τραύμα, η περφόρμανς καλεί τους θεατές σε ένα ταξίδι, στο οποίο αυτοί ενθαρρύνονται να αντικρίσουν από μια απόσταση την περιπέτεια της ζωής και τη συνεχή διήθησή της με την αγωνία του θανάτου. Στο ταξίδι αυτό, οι θεατές περιδιαβαίνουν ελεύθερα στα εννέα δωμάτια-σταθμούς του Ασύλου Ανιάτων, που έχουν διαμορφωθεί εικαστικά για την περφόρμανς. Στα δωμάτια αυτά έρχονται αντιμέτωποι με πολλαπλές φανερώσεις του σώματος, αλλά και με ποικίλες εγγραφές της φθοράς, του άλγους, της φροντίδας και της ελπίδας. Με τον τρόπο αυτό συγκροτείται στους κόλπους των θεατών μια χωρική εμπειρία, η οποία επενδύεται με τις προσωπικές μνήμες του τραύματος εκάστου θεατή και εκβάλλει σε μια ατομική για κάθε θεατή αφήγηση της ανθρώπινης εμπειρίας του πόνου. Ο ίδιος ο χώρος, άλλωστε, το Άσυλο Ανιάτων, εμπεριέχει την ιστορικότητα του Άλγους. Καθίσταται, συνεπώς, ένας τόπος ενεργοποίησης αυτής της εμπειρίας, ένας χώρος επιτελεστικός. Αλλά και οι ποικίλες χρονικότητες της περφόρμανς, όπως αυτές αναδύονται μέσα από την ασυνέχεια της περιδιάβασης και τη θραυσματική παρουσίαση του εαυτού ενώπιον του τραύματος, διαμορφώνουν μια συνθήκη δυνητικότητας ως προς τις εναλλακτικές θεάσεις και εμβιώσεις της εμπειρίας του τραύματος και του πόνου. Πρόσθετες ποιότητες της περφόρμανς, όπως τα ιδιαίτερα ηχοτοπία, η απτική σχέση με τον χώρο, στην οποία εξωθούνται οι θεατές, καθώς επίσης η ενεργοποίηση της όσφρησης, συντείνουν στην επιτελεστικότητα των δρωμένων και επανεγγράφουν τη μνήμη του τραύματος σε μια αναδομημένη αντίληψη της σωματικότητας και της ευαλωτότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. 

11.00 – 11.15      Γιώτα Παναγή, «Κάνοντας το αόρατο ορατό: Please Mind The  Gap. Μια                                         περφόρμανς για τη σωματική αναπηρία»

Η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στην περφόρμανς με τίτλο Mind the Gap, που έλαβε χώρα περιμετρικά της αποβάθρας του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου (metro), σηματοδοτώντας την κίνηση με αναπηρικό αμαξίδιο μέσα στον γεωγραφικό χώρο. Στην παρούσα περφόρμανς, το ίδιο το σώμα αποτελεί το αντικείμενο θεάματος, με σκοπό να προκαλέσει αντιδράσεις, ιδανικά και μετατοπίσεις παγιωμένων κοινωνικοπολιτικών αντιλήψεων, αποτελώντας το υποκείμενο και αντικείμενο μίας τέχνης, ικανής να προκαλέσει μία ενεργή και μη καθορισμένη αντίδραση. Προσομοιώνοντας τις προκλήσεις πλοήγησης σε έναν δημόσιο χώρο, η περφόρμανς έχει στόχο αφενός να υπογραμμίσει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με κινητικά προβλήματα που χρησιμοποιούν μη ηλεκτροκίνητο αμαξίδιο. Αφετέρου, με τη χρήση χειρόγραφων πινακίδων, στοχεύει να επιτρέψει στο κοινό να αναλογιστεί  τη σημασία της κινητικότητας και της προσβασιμότητας στην κοινωνία μας,  θίγοντας πτυχές τόσο της αισθητικής της αναπηρίας και των στερεοτύπων και προκαταλήψεων από την πλευρά της κοινωνίας, τα οποία αποτελούν καθημερινό βίωμα για τους ανθρώπους αυτούς. Θα γίνει μια σύντομη αναφορά στο σωματικό, αισθητηριακό, κινησιολογικό και συμμετοχικό υπόβαθρο του έργου, καθώς και μια σύντομη ανάλυση της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε, και θα σημειωθούν προβληματισμοί και σκέψεις πάνω στην ‘αναπαράσταση της πραγματικότητας’. Θα αναφερθούμε στη συμμετοχική μορφή της δράσης, που έχει σκοπό να ενεργοποιήσει τον δημόσιο χώρο, παρακινώντας τους παριστάμενους να παρατηρήσουν, να εξερευνήσουν, να διερευνήσουν τα προβληματικά σημεία στην πόλη τους, καθιστώντας τους ενεργούς πολίτες σε πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, και προσδιορίζοντας παράλληλα την παθητικότητα ως μία απειλή για το δημόσιο βίο.

11.15 – 11.30      Μαρία Κορωνέλλου, «Οι τρίχες μου κι εγώ»

Η αυτοβιογραφική βίντεο περφόρμανς Οι τρίχες μου κι εγώ, αφορά την εμπειρία της γυναίκας που επαναπροσδιορίζει τη θηλυκή της ταυτότητα μέσα από μια περούκα, όταν χάνει τα μαλλιά της από τον καρκίνο. Τα μαλλιά είναι ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Είναι ένα ισχυρό σύμβολο, πρώτον επειδή είναι φυσικά και πολύ προσωπικά και δεύτερον, επειδή αν και είναι προσωπικά, είναι ταυτόχρονα σε δημόσια θέα και όχι ιδιωτική. Μπορείς να εκφραστείς μέσα από αυτά, λειτουργούν ως ένα σύστημα επικοινωνίας, ως μέσο διαμαρτυρίας, ως προσδιορισμός της ταυτότητας και ως παράγοντας αλλαγής.  Η περφόρμανς δοκιμάζει  τις αντοχές του κόσμου στη θέαση μιας γυναίκας με σκουφί, που περιποιείται την περούκα με τους αναδυόμενους συνειρμούς. Πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 29/12/2022 μπροστά από ένα κομμωτήριο στην Ηλιούπολη. Βιντεοσκοπήθηκε με δύο κινητά, ένα σταθερό κι ένα με περιφερειακή κίνηση. Αφού στήθηκε το σκηνικό, κάλυψα τα μαλλιά μου με σκουφί, πήρα την περούκα και την τοποθέτησα στο κεφάλι-στήριγμα, ξεκίνησα να την χτενίζω, να την στολίζω σαν να ήμουν ένα εξωτερικό κομμωτήριο μπροστά από το κανονικό. Άλλοι προσπερνούσαν, άλλοι στέκονταν να δουν τι γίνεται. Μια γυναίκα θέλησε να βάλει κορδέλα στην περούκα, ενώ μια άλλη, απορροφημένη από το θέαμα, πέρασε το δρόμο κι ένα αυτοκίνητο την χτύπησε. Η δράση κράτησε μια ώρα συνολικά, με ένα διάλειμμα δεκαπέντε λεπτών μετά το ατύχημα της γυναίκας.

Τρίτη συνεδρία

12.00 – 13.30               Χώροι μνήμης και τοπόσημα

12.00 – 12.15                Μάνος Δαμασκηνός, «Όταν ο ηχότοπος ‘συναντά’ την αιωνιότητα: η περίπτωση της περιπατητικής ηχητικής εγκατάστασης Η πόλη των κεκοιμημένων  (Ύπνος Project, 2016)»

Η περιπατητική ηχητική εγκατάσταση, η οποία τιτλοφορείται Η πόλη των κεκοιμημένων, παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της έκθεσης Ύπνος Project (2016) και λαμβάνει χώρα στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών. Ο χρόνος, περνώντας μέσα από ένα κοιμητήριο, νιώθεις να σταματάει. Οι μνήμες μάς πηγαίνουν σε αγαπημένα πρόσωπα, τα οποία έχουν φύγει κι όμως τα κουβαλάει κανείς μέσα του, μέσα από τη δική του ύπαρξη. Ο χώρος του κοιμητηρίου, ο χώρος των κεκοιμημένων, εντάσσεται μέσα σε έναν άλλο πιο μεγάλο χώρο, αυτόν μιας μεγαλούπολης. Οι επιτύμβιες στήλες, με την τέχνη της γλυπτικής που κοσμεί πολλά δημιουργήματα τα οποία αφιερώνονται σε σημαντικά πρόσωπα της Ιστορίας, ανοίγουν έναν νοητό διάλογο μεταξύ του παρατηρητή και του στατικού αυτού αέναου βλέμματος. Η φθαρτότητα του σώματος προσπαθεί να κρατηθεί αιώνια με το γλυπτικό αντικείμενο που τοποθετείται πάνω από αυτό. Έτσι ο περιηγητής-θεατής της ‘περφόρμανς’ στέκεται μπροστά στις γλυπτικές αυτές δημιουργίες, οι οποίες δρουν ως άλλα σκηνογραφικά σημεία. Βλέμμα αγάλματος, θεατή και η ηχητική μουσική σύνθεση, διατηρούν τη μνήμη ανέπαφη στον χρόνο, σε αυτήν τη χωρική περιδιάβαση της ηχητικής-περιπατητικής περφόρμανς που επιμελήθηκε ο Νίκος Αρβανίτης και συνέθεσε μουσικά ο Δημήτρης Καμαρωτός.

12.15 – 12.30                Ειρήνη  Αρτοπούλου – Βασιλική Κουτρούλη, «Αποτυπώνοντας τον                                               μύθο της Οδύσσειας: επιτελεστικές παρεμβάσεις και ενσώματες ερμηνείες της                                   νησιωτικής τοπογραφίας»

Στο έργο Desert Ιslands του Gilles Deleuze, το νησί, ως πρωταρχικός γενεσιουργός τόπος, καθίσταται το στοιχείο που επιβιώνει μιας πρώτης ύλης, η εξαπλούμενη ρίζα και πηγή αναπαραγωγής των πάντων. Χώρος απόσχισης και επαναδημιουργίας, το νησί καθιστά τον άνθρωπο δημιουργό μιας σειράς προσωπικών και καλλιτεχνικών (ανα)γεννήσεων. Επανάληψη, μεταβολή, παραλλαγή: όροι που αποδίδουν στο οδυσσειακό ταξίδι τα γενετικά χαρακτηριστικά του νησιού, όπως αποτυπώθηκαν από το μοντερνισμό και τη φιλοσοφία (Οικονόμου). Εκκινώντας από την παραπάνω αρχή, η παρούσα εισήγηση επιθυμεί μια πολυμέτωπη ανάγνωση του οδυσσειακού πεδίου μέσω της παραστασιακής site-specific περιπατητικής παράστασης Μ’ έλεγαν Οδυσσέα…τώρα πώς με λένε;, η οποία τελέστηκε στις 28 Μαΐου 2023 στο νησί της Δονούσας. Συνταιριάζοντας λειτουργίες του μύθου με site-specific πρακτικές στον δημόσιο χώρο, η θεατρολόγος-περφόρμερ Βασιλική Κουτρούλη χαρτογράφησε τη μυθική τοπογραφία μέσω διαφορετικών σημείων και σταθμών της νησιωτικής γεωγραφίας. Βασικά ερευνητικά ζητούμενα της σκηνικής σύλληψης αποτέλεσαν ο μετασχηματισμός της όψης του δημόσιου χώρου ως κοινωνικού αλλά και πολιτιστικού βιώματος, και η σύνδεση της τέχνης με τη σωματικότητα (Bernard). Επιπλέον, κυρίαρχο σημείο της παρούσας ερευνητικής προσέγγισης υπήρξε το σώμα ως φορέας ατομικού βιώματος, κατώφλι μετασχηματισμών (Braidotti) και μνημονικό αρχείο της παρελθούσας κοινωνικής ενσώματης μνήμης (Eisner). Ακολούθως, οι επιτελεστικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, το αξεδιάλυτο μπόλιασμα του τελετουργικού με το παραμυθιακό στοιχείο της λαϊκής σύλληψης και η ενσωμάτωση της αρχιτεκτονικής παράδοσης, ερμηνεύτηκαν στα πλαίσια αναδιάταξης ενός δικτύου τόπων, νέων ζυμώσεων και δυναμικών. Τέλος, με αφετηρία οπτικοακουστικό υλικό και βιωματικές σημειώσεις της περιπατητικής πορείας στους χώρους/σταθμούς του παραστασιακού συμβάντος στη Δονούσα, επιχειρείται η χωροποίηση της μνήμης μέσα από τη θεωρία της πρόσληψης του θεατή. Επιθυμώντας την ανάδειξη ενός γόνιμου πεδίου σύζευξης του μυθικού στοιχείου με τις σύγχρονες παραστασιακές πρακτικές, ενεργοποιήθηκαν οι συμβολικοί μηχανισμοί άρθρωσης της συλλογικής χωρικής μνήμης. Η βιωματική επανεγγραφή του χώρου ως ετεροτοπία από τον θεατή/ενεργό φορέα της παραστασιακής δράσης, η θεωρία της «επίδρασης» ή «η αυξημένη εμπειρία αίσθησης» (Erin Hurley), συμπληρώνουν την εισήγηση.

12.30 – 12.45                Ευγενία Μαραγκού, «Ουτοπικά και ετεροτοπικά σύμπαντα στις site-specific                                περφόρμανς του χορογράφου Κωνσταντίνου Μίχου»

Ο Κωνσταντίνος Μίχος αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα χορογράφου, που αντιμετωπίζει τον χορό ως εργαλείο για την ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης, συνδέοντας την τέχνη με τον πολιτικό ακτιβισμό. Χαρακτηριστικό των παραστάσεών του, που εκτυλίσσονται σε δημόσιους χώρους, είναι ότι επιλέγει χώρους με ιστορική μνήμη, εμπλέκει τους επαγγελματίες καλλιτέχνες με μέλη της τοπικής κοινωνίας ή επισφαλείς ομάδες, μετατρέποντας την περφόρμανς σε πολιτική παρέμβαση που αμφισβητεί τις νόρμες, αποσταθεροποιεί τις κυρίαρχες αφηγήσεις αλλά και επαναπροσδιορίζει την δυναμική των κοινωνικών σχέσεων σε συλλογικό επίπεδο, λειτουργώντας αναστοχαστικά στην ιστορία και την ελληνική πολιτιστική ταυτότητα. Η παρούσα εισήγηση θα ασχοληθεί με  τις παραστάσεις  Πρώτη Κατοικία στα Προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας (2003), Ανάκριση στα κελιά των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Πλατεία Κοραή (2004), Χωρίς στίγμα στο Νοσοκομείο Σωτηρία (2005),  αλλά και την πιο πρόσφατη Ιφιγένεια εν Αυλίδι στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Περάματος (2017). Η επιλογή αυτών των τόπων ως χώρων παρουσίασης, από την πλευρά του χορογράφου, δεν επιτελεί απλώς την σκηνογραφική λειτουργία έντονα φορτισμένων ιστορικά και πολιτικά χώρων αλλά αποτελούν αφορμή και  οργανικό τμήμα των παραστάσεών του. Επιπροσθέτως –αν ιδωθούν μέσα από μια Φουκωϊκή οπτική– κινούνται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της ετεροτοπίας και της ουτοπίας. Οι προσφυγικές κατοικίες ως χώρος προς κατεδάφιση, τα κελιά της Γκεστάπο ως τόπος μαρτυρίου, το Νοσοκομείο Σωτηρία ως Σανατόριο και η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Περάματος ως χώρος εργατικών ατυχημάτων, μέσω της περφόρμανς, επαναπροσδιορίζονται και επαναλειτουργούν, στο φαντασιακό του δημιουργού αλλά και των θεατών, ως χώροι συγκρούσεων για την μετάβαση σε έναν κόσμο χωρίς ανισότητα, χωρίς βία, χωρίς κοινωνικό ρατσισμό. Έτσι οι ίδιοι χώροι, μέσω της κίνησης των σωμάτων,  καθαίρονται  και παραδίδονται στον μέλλοντα χρόνο  ως αυτό ακριβώς που είναι,  τόποι ‘ιεροί’. 

12.45 – 13.00               Ελένη Κελέση, «Λία Μελετοπούλου, σύγχρονος χορός και in situ                                                      περφόρμανς»

Το νεοσύστατο αρχείο Λίας Μελετοπούλου φέρει υλικό από την πρωτοποριακή για την εποχή της χορογράφο που ίδρυσε το Μικρό Χορευτικό Θέατρο και έφερε στην Ελλάδα στις αρχές των 80s την δική της ‘οπτική’ στις παραστατικές τέχνες. Κέντρο της εισήγησης θα είναι οι πρώτες της παραστάσεις με τους χορευτές του Μικρού Χορευτικού Θεάτρου που παρουσιάστηκαν στον  Τεχνοχώρο τις χρονιές 1982 και 1983. Τα Σημεία, η παράσταση που προκάλεσε το ενδιαφέρον του τύπου, ήταν η παρουσίαση των χορογραφιών της Μελετοπούλου και των σκηνικών αντικειμένων της Γιούλιας Γαζετοπούλου που διεξήχθη στον Τεχνοχώρο, την εγκαταλελειμμένη βιομηχανική περιοχή στο Φιξ που η Λία Μελετοπούλου μετέτρεψε σε χώρο χορού. Η Γιούλια Γαζετοπούλου δημιούργησε μια εγκατάσταση βασισμένη στα υλικά που βρισκόντουσαν ήδη στον χώρο, αλλά και αυτά που δημιούργησε με έμπνευση από αυτόν. Το ‘θέμα’ των χορογραφιών  έγινε με μια άλλη ανάγνωση: ο υπάρχων  χώρος ως είχε και τα ‘Σημεία’ του που μετατράπηκαν σε σκηνικές εγκαταστάσεις. Σε συνέντευξή της το 1983 στην εφημερίδα Ελεύθερη Γνώμη η ΛΜ λέει: « Η δουλειά που κάνω είναι θεατρική, μεταχειρίζομαι δηλαδή την κίνηση για να πω ορισμένα πράγματα με μια θεατρικότητα. Με αυτό τον τρόπο εκφράζω τα «πιστεύω» μου, τα προβλήματά μου, αυτά που με απασχολούν, τις ιδέες μου». Στα χρόνια που ακολούθησαν, η παρουσία της Μελετοπούλου στα εγχώρια χοροθεατρικά δρώμενα επισφραγίστηκε και από επιτυχίες και καλλιτεχνικές προτάσεις που ξεπέρασαν αυτή την πρώτη των  Σημείων.  Μορφές όπως ο  Ανδρέας Βουτσινάς την θεώρησαν εφάμιλλη της Pina Bausch. Νωρίτερα ήδη δεχόταν προτάσεις για παρουσιάσεις και σεμινάρια από σχολές χορού της Ινδίας αλλά και από το θρυλικό La Mama της Νέας Υόρκης με το οποίο είχε συνεργασία πριν από την σύσταση του Μικρού Χορευτικού Θεάτρου.

13.00 – 13.15    Εύα Φρακτοπούλου, «Chiara Guidi: Η γη των γαιοσκωλήκων, μία τραγωδία για                          παιδιά»

Με αφορμή τη συμμετοχή μου, με την ιδιότητα της ηθοποιού, στο σεμινάριο του Θερινού Μαντείου που οργανώθηκε από το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων το 2019, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω ένα 8ήμερο σεμινάριο υπό την καθοδήγηση της Chiara Guidi. H Ιταλίδα δημιουργός –ιδρυτικό μέλος μαζί με τους Romeo και Claudia Castellucci, του θιάσου Socìetas Raffaello Sanzio– καταπιάστηκε με το αρχαίο θέατρο διασκευάζοντας την Άλκηστη του Ευριπίδη. Αποτέλεσμα του ερευνητικού και καλλιτεχνικού αυτού εγχειρήματος ήταν το ανέβασμα  της παράστασης με τίτλο Η γη των γαιοσκωλήκων, μία τραγωδία για παιδιά (από 7 ετών), που παρουσιάστηκε στον αρχαιολογικό χώρο του αρχαίου θεάτρου της Δωδώνης. Βασικά στοιχεία της παράστασης αυτής υπήρξαν η περιπατητική μέθοδος (errante Method) και ο διαδραστικός της χαρακτήρας, καθώς τα παιδιά που παρακολούθησαν, συμμετείχαν ενεργά στην εξέλιξη της πλοκής. Πρέπει να τονιστεί ότι το καλλιτεχνικό αυτό γεγονός είχε παρουσιαστεί στο εξωτερικό σε μη συμβατικούς εσωτερικούς θεατρικούς χώρους, όπως σε ένα παλιό εργοστάσιο. Η ιδιαιτερότητα του εγχειρήματος ήταν ότι για πρώτη φορά Η γη των γαιοσκωλήκων παρουσιάστηκε παγκοσμίως σε έναν εξωτερικό χώρο, και αυτό συντελέστηκε στην Ελλάδα. Με αφορμή το παραπάνω κείμενο της Chiara Guidi, θα αναπτύξω τις θέσεις μου γύρω από τη site-specific περφόρμανς και συγκεκριμένα για το πώς ένα έργο μεταφέρεται και ταξιδεύει σε μη συμβατικούς θεατρικούς χώρους και τόπους. Επιπλέον, θα αναλυθεί ο έντονος διαδραστικός χαρακτήρας των site specific περφόρμανς σε διευρυμένους θεατρικούς χώρους, σε σχέση με τη πρόσληψη του κοινού. Τέλος, θα δοθεί έμφαση στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα παρόμοιων εγχειρημάτων αλλά και στην αξία τους για τη διδακτική του θεάτρου. 

Tέταρτη συνεδρία

14.30 – 16.15                Σύγχρονος αστικός ιστός

14.30 – 14.45               Γεωργία Κακαρά – Κωνσταντίνα Λυμπέρη, «Επιτελεστικότητα και  σχολείο.                             Δημόσιος  χώρος, θέατρο Φόρουμ και τεχνητή νοημοσύνη»

Με την εισήγηση αυτή, θα γίνει αναφορά στον επιτελεστικό μετασχηματισμό του χώρου ενός δημόσιου σχολείου μέσω μιας site-specific πρακτικής, στο είδος των κοινωνικών σχέσεων που παρουσιάζονται στους καθημερινούς χώρους του κτιρίου αυτού, και στους τρόπους με τους οποίους αυτές εμπλέκονται στις ρουτίνες των χώρων μέσω του Forum Theatre και της τεχνητής νοημοσύνης, έξω από τους συνηθισμένους και συμβατικούς χώρους των παραστατικών τεχνών. Αντλώντας από  το ‘θεατρικό θέαμα’ σε δημόσιο χώρο, σε μία ‘αγορά’ του Καβαφικού ποιήματος Περιμένοντας τους Βάρβαρους, ξεκινά ένας δημιουργικός διάλογος ανάμεσα στην περφόρμερ και τους θεατές στο πλαίσιο της παράστασης, ενώ παράλληλα διερευνώνται οι διάφοροι χώροι ενός σχολικού κτιρίου μοντέρνας αρχιτεκτονικής και βορειοδυτικού προσανατολισμού, δίπλα στον αρχαίο ποταμό της κεντρικής Εύβοιας, Λήλα. Για τον λόγο αυτό, ενσωματώθηκαν μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε χώρου αλλά και καθημερινά στοιχεία του σχολικού περιβάλλοντος, όπως ο μεγάλος προαύλιος χώρος και τα περιφερειακά γήπεδα. Χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, οι σκάλες, η αίθουσα εκδηλώσεων, καθώς και η βιβλιοθήκη και τα ευρύχωρα γραφεία των καθηγητών στο ισόγειο, ως ουσιαστικό μέρος της αφήγησης. Η συμμετοχή των μαθητών στον σχεδιασμό και την εκτέλεση της παράστασης ενθάρρυνε τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία  ανάμεσά τους, με στόχο μια δυναμική και πολυεπίπεδη εμπειρία. Ταυτόχρονα η περφόρμερ, με τη χρήση εργαλείων και ιστοτόπων τεχνητής νοημοσύνης (AI), βελτίωσε όχι μόνο τον σχεδιασμό των δράσεων αλλά και ανέδειξε την ευελιξία και  την αυθεντικότητα, την επέκταση και τον ποιοτικό εμπλουτισμό της περφόρμανς, δημιουργώντας έτσι φαντασιακούς χώρους επιτέλεσης, άρρητα συνδεδεμένους με τους  πραγματικούς. Τελικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η υιοθέτηση καινοτόμων τρόπων επαναδιαπραγμάτευσης του χώρου του δημόσιου σχολείου δημιούργησε νέους χώρους κοινής εμπειρίας, όχι μόνο στο παρόν αλλά και στο μέλλον, συνομιλώντας με τη νέα γενιά μέσω της Καβαφικής ποίησης, της τεχνητής νοημοσύνης και κυρίως μέσω των παραστατικών πρακτικών.

14.45 – 15.00               Άννα Ματζιάρη, «Περφόρμανς, δρόμος, διαμαρτυρία και πολιτικός                                                       ακτιβισμός (artivism)»

Με την παρούσα ανακοίνωση επιχειρείται η ανάλυση της σχέσης της τέχνης στον δημόσιο χώρο με τον πολιτικό ακτιβισμό (artivism). Ο Picasso έλεγε: «Η τέχνη δεν είναι για διακόσμηση, αλλά όπλο για μάχη»^. η τέχνη, ως ανθρώπινη δραστηριότητα και ως μέσο έκφρασης. Η στρατευμένη τέχνη, κινητήριος μοχλός κοινωνικών αλλαγών, δεν έχει σαν σκοπό το αισθητικό αποτέλεσμα^. κυρίως είναι μια διαμαρτυρία σε μια γενικότερη κρίση ιδεών και αξιών, και όχι πλέον απέναντι σε έναν συγκεκριμένο εχθρό. Ο όρος artivism  αναφέρεται στη συλλογική τάση να αντιδράσουμε στην αδικία μέσα από τη δημιουργική έκφραση, είναι μέσο αντίστασης με έναν τρόπο που επιτρέπει πολυεπίπεδη κατανόηση του προβλήματος. Η χρήση της δημιουργικής έκφρασης για ευαισθητοποίηση, εκτείνεται σε διάφορους κλάδους, όπως εικαστικές τέχνες, ποίηση, μουσική, κινηματογράφος και θέατρο. Οι καλλιτέχνες, χρησιμοποιώντας παρωδία ή «culture jamming», προβάλλουν αντίσταση στην κυρίαρχη ιδεολογία του καταναλωτισμού και προσπαθούν να δημιουργήσουν μία άλλη κουλτούρα, ώστε να μεταμορφωθεί η κοινωνία. Από τον Πικάσο στην Μαρίνα Αμπράμοβιτς, στον Ai Wei Wei και στον Augusto Boal, στα γκράφιτι στα κτίρια του Βόρειου Μπέλφαστ («προετοιμασμένοι για ειρήνη, έτοιμοι για πόλεμο»), στα έργα του Bansky με αστρονομικές τιμές στο χρηματιστήριο της τέχνης, στις Pussy Riots που, φορώντας κουκούλα και πολύχρωμα ρούχα, ουρούν τη φωτογραφία του Πούτιν, η καλλιτεχνική έκφραση, αστεία και ειρωνική, κινείται μεταξύ της άγριας επιθυμίας για αντίσταση και νίκη και της χαράς της ζωής, αντλώντας έμπνευση από τη σκληρή καταστολή της καθημερινότητας μας. «Με τα γεγονότα που διηγούμαστε, θέλουμε την ανατροπή, την ολοκληρωτική μεταμόρφωση του κοινού μας» δηλώνουν οι Guerrilla Girls. Η Bjorg συμπράττει με τη Ροζαλία και  τραγουδούν ντουέτο το «Οral» για την υπεραλίευση του σολωμού και στο «Τhis Land is your Land», ο Woody Garthy τραγουδά για την άγρια ομορφιά της Αμερικής: «Was a high wall there that tried to stop me / A sign was painted said: Private Property».

15.00 – 15.15                Hρώ Τζιτρούδη-Γαϊτανίδη, «Όρια δημόσιου και ιδιωτικού: τοποειδικές                                        περφόρμανς στην Αθήνα του σήμερα»

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης, είναι να παρουσιάσει και να αναλύσει κάποιες περφόρμανς νέων καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών projects, οι οποίοι καταπιάνονται με το ζήτημα των τοποειδικών περφόρμανς σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους,  στοχεύοντας να ερμηνευτεί η έννοια των α) ιδιωτικής ιδιοκτησίας δημόσιων χώρων, β) των δημόσιας ιδιοκτησίας χώρων που φέρουν χαρακτήρα ιδιωτικών συμφερόντων και γ) των καθαρά δημόσιων χώρων. Στην πρώτη περίπτωση ανήκει το καλλιτεχνικό project Supersport, μία κολεκτίβα καλλιτεχνών οι οποίοι επαναπροσδιόρισαν τον εγκαταλελειμμένο, εδώ και σαράντα χρόνια, χώρο της βιομηχανίας χημικών ΧΡΩΠΕΙ στο Φάληρο σε ένα βιωματικό ντανταϊστικό περιβάλλον, επαναχρησιμοποιώντας τα παρατημένα υλικά και σκουπίδια του εργοστασίου (Οκτώβριος 2023). Στην δεύτερη περίπτωση περιλαμβάνεται η καλλιτεχνική έκθεση επιμέλειας Δημήτρη Τρίκα, η οποία έλαβε χώρα στον Ελαιώνα (Σεπτέμβριος- Νοέμβριος 2023) με τίτλο Χθόνιο και Ανθρωπόκαινο. Ως κομμάτι αυτής της έκθεσης, στόχος είναι να αναλυθεί η περφόρμανς Έφυγε η Ακρόπολη από το πιάτο μας, του καλλιτεχνικού διδύμου COMASI, η οποία επιτυγχάνει τον συνδυασμό κοινωνιολογικής έρευνας και ακτιβιστικής δράσης. Η περφόρμανς αυτή υλοποιήθηκε από τους ίδιους τους κατοίκους του πεζόδρομου της οδού Μαρκόνι, οι οποίοι εξιστόρησαν το σοβαρό τραύμα που έχουν βιώσει οι ίδιοι λόγω της περιβαλλοντικής ζημιάς της γειτονιάς τους από το ελληνικό δημόσιο. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι περφόρμανς των ομάδων Σάντσο Πάντσα και Blip μαζί με το project Pugnant Films. Η φεμινιστική κολεκτίβα Σάντσο Πάντσα αποφάσισε να υλοποιήσει μία ακτιβιστική περφόρμανς στο άγαλμα του Bασιλέως Κωνσταντίνου στο Πεδίον του Άρεως και να το μετατρέψει σε Δον Κιχώτη, τολμώντας μία αιχμηρή παρέμβαση στον δημόσιο χώρο. Η ομάδα Blip τέλος, μαζί με το project Pugnant Films, πραγματοποίησαν μία ηχητική περφόρμανς στα λατομεία του Κορυδαλλού (Iούλιος 2023). Και τα δύο παραπάνω εγχειρήματα εισέπραξαν την καταστολή και τον εκφοβισμό από κρατικούς φορείς, οι οποίοι ενοχλήθηκαν με την παρουσία τους στο χώρο.

5.15 – 15.30                  Μαρία-Σάρρα Καρπούζη, «It matters because I gave it meaning: μία                                                  προσωπική  χαρτογράφηση της πόλης»

Μέσα στους γρήγορους ρυθμούς του αστικού ιστού και της καθημερινής ζωής στην πρωτεύουσα, υπάρχουν στιγμές όπου κάποιοι εξωτερικοί ή και εσωτερικοί παράγοντες σταματούν το βήμα σου για λίγα λεπτά και δίνουν ένα άλλο νόημα στην ύπαρξη σου στον δημόσιο χώρο. Ο χώρος μετατρέπεται από δημόσιος σε ιδιωτικός, καθώς αυτό που σου συμβαίνει εκείνη τη στιγμή δεν συμβαίνει και στον διπλανό σου. Ο χώρος εκείνος δεν έχει πια την ίδια σημασία που είχε πριν. Σιγά σιγά επιλέγεις μέσα στην πόλη διάφορα σημεία-ορόσημα δημιουργώντας έναν δικό σου προσωπικό χάρτη. Υπάρχει τρόπος, αλλά και λόγος να κοινωνήσεις το συναίσθημα αυτό; Η δράση It matters because I gave it meaning δημιουργήθηκε από την επιθυμία να νοηματοδοτήσω εκ νέου την πόλη και να διεκδικήσω το δικαίωμα μου να υπάρχω σε αυτήν ως ξεχωριστή οντότητα. Η δράση στηρίχθηκε στη δημιουργία και χαρτογράφηση μίας διαδρομής μέσα στον αστικό ιστό της Αθήνας, αποτυπώνοντας σημεία που έχουν προσωπική σημασία για εμένα. Ένα ευρείας εμβέλειας work-in-progress, που θα μπορούσε να μεγαλώνει και να συνεχίζεται, όσο μένω στην πόλη. Κατά τη διάρκεια μίας μεγάλης διαδρομής μέσα στο κέντρο της Αθήνας, άφηνα πίσω μου προσωπικά αντικείμενα. Ήθελα να υποδηλώσω ότι τα συγκεκριμένα σημεία σήμαιναν κάτι ιδιαίτερο για εμένα, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει εντύπωση και σε κάποιον άλλο, να γεννήσει παρόμοιες σκέψεις ή και να προσπεράσει τα αντικείμενα για πάντα χωρίς να τους δώσει καμία σημασία. Με αυτόν τον τρόπο, έστω και για λίγα λεπτά, ένας δημόσιος χώρος αποκτούσε στοιχεία της δικής μου ταυτότητας: μία προσφορά στην πόλη που μας φιλοξενεί. Στην εισήγησή  μου σκοπεύω να ανατρέξω σε παρόμοιες δράσεις, στις οποίες κεντρικό ρόλο είχαν η βιωματική συμμετοχή στον δημόσιο χώρο, οι επανεγγραφές προσωπικής μνήμης και η επικοινωνία με την καθημερινότητα. Επιπλέον, με αφορμή την δική μου εμπειρία, επιθυμώ να αναλύσω το σκεπτικό, το αποτέλεσμα και τους προβληματισμούς αντίστοιχων δράσεων.

15.30 – 15.45               Χριστίνα Θανάσουλα, «Open light: Ένα παραστατικό πείραμα στον δημόσιο                                  χώρο»

Το 2020 η πανδημία οδήγησε στο σφράγισμα των θεάτρων για  δεκατέσσερις μήνες, γεγονός το οποίο δεν άφησε ασυγκίνητους τους θεατρικούς δημιουργούς. Το θέατρο ανταποκρίθηκε άμεσα στην νέα πραγματικότητα προτείνοντας νέους τρόπους και τόπους θέασης, ψηφιακούς και μη. Ο δημόσιος χώρος βρέθηκε, αιφνιδιαστικά, στο επίκεντρο των παραστατικών τεχνών, καθώς, για μεγάλο χρονικό διάστημα, αναδείχθηκε στην μοναδική εναλλακτική χώρου παράστασης. Το Open Light, της Γιούλας Μπούνταλη και της Χριστίνας Θανάσουλα, αποτέλεσε προϊόν της δυστοπικής συγκυρίας, δημιουργώντας μια αφορμή ‘τυχαίας’ συνάντησης σε υπαίθριο δημόσιο χώρο, στο πεζοδρόμιο της Δεινοκράτους στο Κολωνάκι, έξω από τον χώρο Προσωρινός. Το Open light, αποτελούμενο από δεκαέξι ανεξάρτητες ψηφίδες-κομμάτια παραστατικού υλικού, ακροβατώντας στο σταυροδρόμι της  φωτιστικής εγκατάστασης και της site specific περφόρμανς, δεν ήταν παράσταση, μήτε δουλεύτηκε ως παράσταση: η δημιουργική διαδικασία υπήρξε εξίσου πειραματική με το αποτέλεσμα. Ως σκηνή χρησιμοποιήθηκε η τζαμένια πρόσοψη του Προσωρινού, στην οποία δημιουργήθηκε μια δυναμική ‘βιτρίνα’, ένα καλλιτεχνικό πείραμα εναλλαγής ανεξάρτητων εικόνων, όπου φως, ήχος και λέξεις συνέθεταν ένα αλλόκοτο σκηνικό συμβάν.  Θεατές ήταν οι περαστικοί του δρόμου, οι οποίοι μπορούσαν, ελεύθερα, να κάτσουν στο πεζοδρόμιο, να πάνε στο περίπτερο απέναντι, να φύγουν, να επιστρέφουν κάθε βράδυ. Μέσα σε αυτό το πειραματικό πλαίσιο, η όραση βρέθηκε στο επίκεντρο της παραστατικότητας, το φως λειτούργησε ως κινητήριος δύναμη και μοχλός συγκίνησης, αιχμαλωτίζοντας το βλέμμα των περαστικών-θεατών, εστιάζοντας την προσοχή τους στην ζωντανή βιτρίνα, εξερευνώντας, παράλληλα, τα όρια της θεατρικής πράξης. Το φως έπαιξε δομικό ρόλο στη δημιουργία ανοίκειων ονειρικών σκηνικών τοπίων για τους «μουδιασμένους –από την εκτεταμένη χρήση οθόνης– αμφιβληστροειδείς» (Aronson 2005) των περαστικών-θεατών, σε μια στοχευμένη απόπειρα να επαναπροσδιοριστεί η ταυτότητά του μέσου, ο σκηνικός ρόλος και το ειδικό βάρος του, προτείνοντας μια νέα διαδικασία και έναν νέο σκηνικό κώδικα φωτισμού. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να ‘ρίξει φως’ στη διαδικασία και να παρουσιάσει τα ευρήματα της.

15.45 – 16.00               Μαγδαληνή Ντούρου, «Ε, εσύ!: Απόπειρες επανοικειοποίησης του δημόσιου                           χώρου και της πολιτιστικής μνήμης»       

Η παρούσα εισήγηση αποτελεί θεωρητική πλαισίωση της ηχητικής βίντεο-εγκατάστασης Ε, εσύ!, όπου ο θεατής/ακροατής καλείται να δει μια εντοιχισμένη βίντεο-προβολή μέσα από μια τρύπα στον τοίχο, ακούγοντας παράλληλα μέσω ακουστικών το voice-over που τη συνοδεύει. Η εγκατάσταση συνιστά μέρος ενός work- in-progress που διερευνά τις επιτελεστικές δυνατότητες του πολιτικού σώματος στην καθημερινότητα του αστικού κέντρου. Η βίντεο-προβολή περιλαμβάνει τεκμηρίωση (documentation) επιτελέσεων που έγιναν μπροστά στο κτίριο των Προπυλαίων στην οδό Πανεπιστημίου. Τόσο οι επιτελέσεις όσο και ο επαναπροσδιορισμός τους εντός της εγκατάστασης διαπραγματεύονται τον έλεγχο του ηγεμονικού βλέμματος της κάμερας παρακολούθησης (Michel Foucault), θεματοποιώντας μια καταστατική έννοια της κινηματογραφικής αφήγησης, αυτή της οπτικής γωνίας, αντλώντας έμπνευση από το ποιητικό κείμενο του Jim Morisson Notes on Vision και την ταινία του Samuel Beckett Film. Το πανταχού παρόν βλέμμα της κάμερας παρακολούθησης «εγκαλεί» (Louis Althousser) τα παρακολουθούμενα υποκείμενα, τα προστατεύει και ταυτόχρονα τα παθητικοποιεί, αντικαθιστώντας την πολιτική ευθύνη με τη συναίνεση και ασκώντας μια μορφή αόρατης βίας στον δημόσιο χώρο. Η ανάγκη ορατότητας των παρακολουθούμενων υποκειμένων –η ανάγκη τους να γίνονται αντιληπτά και άρα να υπάρχουν («esse est percipi»)–  συμπληρώνει το βλέμμα αυτό, αποδίδοντάς του υπαρξιακές αλλά και αυτο-αναφορικές διαστάσεις, συσχετίζοντάς το με την ανάγκη του άλλου (Martin Buber) και τη θεωρία του Sartre για το βλέμμα. Η υιοθέτηση της οπτικής γωνίας των αποτροπαϊκών ακροκεράμων και αγαλμάτων στη σκεπή του ιστορικού κτιρίου των Προπυλαίων ως μεταφορά της κάμερας παρακολούθησης και η ασώματη φωνή (voice-over), επιχειρούν να αποκαλύψουν την κατάσταση εξαίρεσης ή ζώνη αδιακρισίας μεταξύ ταυτότητας και ανωνυμίας, που επιβάλλεται στο πολιτικό σώμα. Στόχος της εγκατάστασης είναι να εμπλέξει τον θεατή/ακροατή σε μια διαδικασία επανεγγραφής της προσωπικής μνήμης στον δημόσιο χώρο, σε μια οικειοποίηση της πολιτιστικής μνήμης και σε μια αναστοχαστική κριτική των μέσων και των μηχανισμών κατασκευής της μνήμης και της υποκειμενικότητας.

16.30 – 17.00               Παρουσίαση περφόρμανς

Peter Baren, Can't Stop The Volume! Peace Will Come To Me!

Η περφόρμανς αναζητά έναν κοινό τόπο ανάμεσα στην αισθησιακή σύγχυση και τη λειτουργική ταλαιπωρία, αμφισβητώντας την κατασκευασμένη φύση των ιδεών μας για την πρόοδο και την μνήμη, που προέρχονται από τις κοινωνικές, πολιτισμικές συνθήκες και επικράτειες. Δίνεται η κάτωθι περιγραφή της ζωντανής περφόρμανς: Η προοπτική είναι ενός  καλοντυμένου διαδηλωτή. Η διαρκής  δραστηριότητά μου εν κινήσει συνίσταται στο να κρατάω δύο διαφορετικές πινακίδες με τα σλόγκαν CAN'T STOP THE VOLUME!!!  και PEACE WILL COME TO ME!! περπατώντας μέσα στους χώρους του πανεπιστημίου, στους διαδρόμους και στους χώρους όπου πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες. Kαθώς θα τελειώνει η περφόρμανς, θα διαλύσω τις πινακίδες με τα σλόγκαν με ήρεμο τρόπο. H περφόρμανς θα υλοποιηθεί με επίκεντρο το Μουσείο Εκμαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής, όπου εκτίθενται αντίγραφα αρχαίων αγαλμάτων.

18.00 – 19.45               Παρουσιάσεις περφόρμανς

18.00 – 18.15                Δημήτριος Χατζηθεοδοσίου, dAirect Democracy Demo [3DAi]

Η συνταγματική πολυαρχία (Heywood 2006) τα τελευταία χρόνια δείχνει την ηλικία της, παράγοντας ολοένα και περισσότερους δυσαρεστημένους πολίτες που είτε αδιαφορούν για το πολιτειακό φαινόμενο, καθώς δεν αντιπροσωπεύονται ουσιαστικά, είτε συσσωρεύουν έναν επικίνδυνο θυμό στα σπλάχνα της κοινωνίας, απόρροια της αδικίας, της ανισότητας και της ανισοκατανομής του πλούτου, των δικαιωμάτων και των αξιωμάτων. Καθώς βαδίζουμε προς έναν γενναίο νέο κόσμο (Huxley 1958) όπου ο διασυνδεδεμένος (Christakis – Fowler 2009) μέσω οπτικών ινών κόσμος μας θα διαταραχθεί από την σύγχρονη επιστήμη μέσω των ανακαλύψεων και μετεξελίξεων της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) και της ρομποτικής, που σύντομα θα αλλάξουν ριζοσπαστικά και άπαξ δια παντός την κοινωνική και οικονομική οργάνωση των κοινωνιών, το πολιτειακό σκέλος δεν θα μπορούσε να παραμείνει ανεπηρέαστο.  Οι τεχνολογίες αυτές, κάνουν ήδη –ακόμη και στο σημερινό στάδιο ανάπτυξής τους– δυνατή την εφαρμογή νέων εκδοχών της αμεσοδημοκρατίας (εμπνευσμένων από την αρχαία Ελλάδα και την Ελβετία των δημοψηφισμάτων), που επαναφέρουν την (αύτο)διακυβέρνηση αλλά και την ευθύνη πίσω στα χέρια όλων των πολιτών. Με την δύναμη της επιτελεστικότητας  (Carlson 2014· Auslander 2008· Schechner 2013), η  περφόρμανς 3DAi κάνει αυτό που λέει το όνομά της: επιστρέφει την νομοθετική και δικαστική εξουσία στα χέρια της πλατιάς πλειοψηφίας, υποβοηθούμενη από όλη την γνώση της ανθρωπότητας μέσω Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων ΤΝ, και πιο συγκεκριμένα ένα βελτιστοποιημένο (fine-tuned) Γεννητικό Προεκπαιδευμένο μοντέλο (GPT) με την ονομασία «SOLOMON II». Η συνεδριακή αίθουσα μετατρέπεται σε ένα ‘βουλευτήριο-θέατρο’, όπου το κοινό σχηματίζει ένα νομικό σώμα (προσομοιώνοντας ένα κοινοβούλιο) και συμμετάσχει ενεργά σε αυτήν την  περφόρμανς ως ενεργός πολίτης, νομοθετώντας και δικάζοντας για ένα συγκεκριμένο πολιτειακό θέμα, σε ελάχιστο χρόνο, βιώνοντας για πρώτη φορά την ισχύ της επιτελεστικότητας του λόγου (Austin 1975) ως νόμο. Η περφόρμανς αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου παραστασιακού συμβάντος, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της επιτελεστικής και ακτιβιστικής δραστηριότητας του «Πολιτιστικού Σωματείου Θεάτρου και Τέχνης Δυιόσκουρος Φοίνιξ, για τη διεκδίκηση του εκδημοκρατισμού των τεχνολογιών ΤΝ.

18.30 – 18.45               Στέλλα Μαγγανά – Αφροδίτη Μητσοπούλου – Αγγελική Στρατάκη,                                         HOPA!²

Τον χειμώνα του 2023, στο πλαίσιο του ΠΜΣ του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και ειδικότερα του μαθήματος «Ιστορία και θεωρία της performance», με διδάσκουσα την Επικ. Καθ. Μαρία Κονομή, οι ηθοποιοί Στέλλα Μαγγανά, Αφροδίτη Μητσοπούλου και Αγγελική Στρατάκη δημιούργησαν την περφόρμανς HOPA!  – η οποία αφορούσε στην πλατεία Εξαρχείων που ήταν και ο τόπος όπου πραγματοποιήθηκε. Η σκέψη εκκίνησε από τον περίκλειστο με συρματοπλέγματα χώρο της ιστορικής πλατείας (λόγω εργασιών του ΜΕΤΡΟ), ο οποίος φρουρείται από την ΕΛΑΣ σε εικοσιτετράωρη βάση παρεμβαίνοντας στην καθημερινή ζωή των κατοίκων. Κατά τη θεώρηση της ομάδας, πρόκειται για ένα πολιτικό ζήτημα, το οποίο, από τη μία, σκοπό έχει να διαλύσει την ιστορικότητα της συνοικίας επεμβαίνοντας στον κατεξοχήν χώρο μνήμης της, ενώ, ταυτόχρονα, καταργεί έναν από τους ελάχιστους κοινόχρηστους χώρους και δη πρασίνου.  Κύριος στόχος της περφόρμανς ήταν, αξιοποιώντας τη μορφή του κουνελιού και δομώντας ένα μεταμοντέρνο παρωδιακό σύμπαν, να διανοίξει έναν διάλογο με την ίδια την πόλη, την αποϊστορικοποίηση που υφίσταται, τη συστηματική κυβερνητική προσπάθεια κατάργησης των κοινωνικών χώρων συνάντησης, την εξουδετέρωση της συλλογικής κοινής μνήμης και τον εκτοπισμό των αδυνάμων από τις κατοικίες τους λόγω της επέλασης του Airbnb. Με την ευκαιρία του παρόντος συνεδρίου επιθυμούμε να διερευνήσουμε τους κώδικες της performance lecture ώστε να παρουσιάσουμε την εκδοχή HOPA!². Στόχος μας είναι, έχοντας εμβαθύνει στην πρότερη εμπειρία του ζωντανού έργου να δοκιμάσουμε τις χωρικές δυναμικές του αμφιθεατρικού περιβάλλοντος, με αξιοποίηση video, ηχοτοπίων και εστιασμένων δράσεων, να συνδιαλλαγούμε με τους θεατές/ακροατές και, εν τέλει, να διερωτηθούμε σε σχέση με ζητήματα καταπάτησης δημοσίων χώρων και, ευρύτερα, με τακτικές που οξύνουν την κοινωνική απομόνωση και την περιθωριοποίηση του οποιουδήποτε Άλλου.

19.00 – 19.15                Αναστασία Νταϊλιάνη, EXORIA

H περφόρμανς ΕXORIA επιχειρεί έναν σχολιασμό στα πλαίσια της επιδιωκόμενης ιδιωτικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης, και κατ’ επέκταση της ιδιωτικοποίησης των δημόσιων πανεπιστημίων. Εκκινεί από τον έντονο προβληματισμό αναφορικά με τη σκοπούμενη σύνδεση της απόκτησης γνώσης σε επίπεδο ανώτατης εκπαίδευσης κατεξοχήν με κριτήρια οικονομικά, με την έννοια της καθοδηγούμενης χρησιμοθηρίας και τη συνεπακόλουθη αφαίρεση/αλλοίωση/υποβάθμιση συστατικών στοιχείων της ταυτότητας του φοιτητή και της φοιτήτριας, και της μετατροπής της μόρφωσης από συλλογικό δικαίωμα σε ατομική επιλογή. Η θεματική θα προσεγγιστεί μέσα από μια site-sensitive περφόρμανς, με την έννοια ότι θα αφορά και θα ‘αναμετριέται’ με το κτιριακό συγκρότημα της Φιλοσοφικής Σχολής, με όσα αυτό συμβολίζει και σηματοδοτεί αλλά και όσα βρίσκονται εννοιολογικά και ουσιαστικά υπό την σκέπη του. Ως πρώην θεματοφύλακες της ελεύθερης, προσβάσιμης και δωρεάν γνώσης, οι χώροι αυτοί πλέον αποτελούν έναν αμφιλεγόμενο-κούφιο χώρο, έναν φρουρούμενο χώρο-επιχείρηση, ο οποίος θα ανοίγει τις πύλες επιλεκτικά με αποκλειστικά οικονομικούς όρους και όρους εργαλειοποίησης της γνώσης. Στο πλαίσιο της περφόρμανς το κτίριο, απογυμνωμένο από την ουσία του, μετατρέπεται σ’ ένα κτίριο μουσειακό^. ένα αφιλόξενο μέρος, αποξενωμένο, γεμάτο και ταυτόχρονα κενό. Έχει κάτι να πει; H διεισδυτική ματιά της περφόρμερ και η ‘ψηλάφησή’ του θα επιχειρήσει να επανοικειοποιηθεί τον ‘χαμένο’ δημόσιο χώρο. Η περφόρμανς θα επιτελέσει ένα ‘μνημόσυνο’ στη χαμένη αθωότητα της γνώσης και της ανώτατης εκπαίδευσης που εξασφαλίζει ο δημόσιος χαρακτήρας της, ενώ παράλληλα θα επιχειρήσει ένα σχόλιο σχετικά με την απώλεια του πανεπιστημιακού ασύλου και της ελευθερίας. Εργαλεία της περφόρμανς θα αποτελέσουν οι ίδιοι οι περφόρμερ, η νοηματοδότηση της παρουσίας τους μέσω του επιχειρούμενου σχολίου και η σωματική τους αλληλεπίδραση με τον χώρο (περιβάλλων χώρος της Φιλοσοφικής Σχολής). Δεν αποκλείεται η χρήση λόγου/αποσπασματική χρήση κειμένων, που έμμεσα ή άμεσα συνδέονται με τη θεματική της περφόρμανς. Σύλληψη-Δημιουργία-Εκτέλεση: Νατάσα Νταϊλιάνη. Συμμετέχων περφόρμερ: Δημήτριος Χατζηθεοδοσίου.

19.30 – 19.45               Μαρί-Σουζάν Μουζέλα, Σώμα Ρίζωμα-Μη Ιεραρχημένο

Η θεατροφιλοσοφική site-specific περφόρμανς Σώμα Ρίζωμα-Μη Ιεραρχημένο στον δημόσιο χώρο (για μία περφόρμερ και δύο ηθοποιούς), βασίζεται στο θεατρικό έργο Crave της Sarah Kane και στις φιλοσοφικές θεωρήσεις των φιλοσόφων Gilles Deleuze, Felix Guattari, Rosi Braidotti, καθώς και στις θεατροφιλοσοφικές θεωρήσεις του καθηγητή Φιλοσοφίας και Θεωρίας του Θεάτρου και του Δράματος Γιώργου Π. Πεφάνη, σχετικά με το γίγνεσθαι-υποκείμενο – που συγκροτείται μέσα από συνεχείς μετατοπίσεις και μέσω διαφορετικών επιπέδων εξουσίας και επιθυμίας, χαράσσοντας γραμμές διαφυγής από τις κυρίαρχες κοινωνικοπολιτικές ιεραρχικές δομές και τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς ολοποίησης και ομοιογένειας. Η εν λόγω περφόρμανς χρησιμοποιεί τις εξής φιλοσοφικές έννοιες: «ριζωματικές συνδέσεις», «διαφορά», «γίγνεσθαι», «σώμα δίχως όργανα», «πολλαπλότητα», και συνδιαλέγεται τόσο με επιλεγμένα αυτούσια αποσπάσματα του θεατρικού κειμένου Crave, όσο και με τις φιλοσοφικές θεωρήσεις των προαναφερθέντων φιλοσόφων σε κοινό εννοιολογικό πλαίσιο, με κεντρικό γνώμονα την οικειοποίηση της επιθυμητικής ροΐκής διαδικασίας του μη-ιεραρχημένου σώματος, εκκεντρωμένου σε έναν ιστό ριζωματικών συνδέσεων χωρίς παγιωμένες ταυτότητες, ανοιχτό στην πολλαπλότητα μέσα από τη «διαφορά», μακριά από το στενό πλαίσιο της παραστατικής σκέψης, της ταυτιστικής και ιεραρχικής ταξινομικής λογικής, είτε πρόκειται για ζωή, είτε για θάνατο, είτε για τον άλλον. Κατά τη διάρκεια της site-specific περφόρμανς θα προβάλλεται ταυτόχρονα στην οθόνη η ομότιτλη βιντεοσκοπημένη περφόρμανς, γυρισμένη σε έναν διαφορετικό δημόσιο χώρο, και θα συνδιαλέγονται μεταξύ τους σε κοινό εννοιολογικό-θεατροφιλοσοφικό πλαίσιο. Με τη χρήση τεχνολογίας, θα διαμορφωθεί ένα σύγχρονο ζωντανό και προηχογραφημένο θεατροφιλοσοφικό-μουσικό ηχοτοπίο, ενταγμένο σε μια διευρυμένη σκηνογραφία στον δημόσιο χώρο, διαμορφώνοντας μια πολλαπλή ιδιότυπη ετεροτοπία και μια νέα παράσταση σύνθεσης του θραυσματικού μη-ιεραρχημένου σώματος, με στόχο τη μεταμόρφωση του δημόσιου χώρου, του σώματος της περφόρμερ, των ηθοποιών και των θεατών. Η διευρυμένη σκηνογραφία στον δημόσιο χώρο και οι φιλοσοφικές έννοιες αποτελούν δραματουργικά εργαλεία της site-specific, ζωντανής και screen-based περφόρμανς, με κύριο στόχο να διερευνηθούν τα όρια μεταξύ θεάτρου, φιλοσοφίας και περφόρμανς.

Εργαστήρια και περφόρμανς στον δημόσιο χώρο

Σάββατο 20 Aπριλίου

                                                                          κέντρο Αθήνας

6.30 – 7.00                 Paul Regan, Dispensation [St. Paul, Athína], site-specific περφόρμανς (Άρειος                                    Πάγος, σημείο συνάντησης: πλάκα με την επιγραφή της ομιλίας του                                                         Αποστόλου Παύλου)

Πρόλειται για μια site-specific σόλο περφόρμανς από τον Paul Regan [IRL] την ανατολή του ηλίου στον Άρειο Πάγο. Το έργο είναι η δεύτερη επανάληψη μιας μελέτης σχετικά με την αγιογραφία, τα πρόσωπα, την ταυτότητα και το ανήκειν. Η μορφή του Αποστόλου Παύλου τηλεμεταφέρεται ως σύγχρονη περσόνα που περιπλανιέται μέσα σε τόπους πολιτισμικής [κακής] οικειοποίησης και υπαγωγής. Ο ερμηνευτής/ακτιβιστής βρίσκει αντικείμενα και νόημα μέσω της τελετουργίας και της αφοσίωσης στον σκοπό. Στην προκειμένη περίπτωση, ο περφόρμερ αναφέρεται στην πρόσφατη λογοκρισία της Ελληνίδας καλλιτέχνιδας Γεωργίας Λαλέ στη Νέα Υόρκη από τις ελληνικές κυβερνητικές αρχές, για το έργο της σχετικά με τη γυναικοκτονία. Πώς ταυτίζεται κανείς σε σχέση με την καλλιτεχνική λογοκρισία; Ποια είναι η επιτελεστική απάντηση; Ποιες είναι οι λειτουργίες των πολιτιστικών ιστορικών τόπων και πώς σχετίζεται η ιστορία τους με τη σύγχρονη καλλιτεχνική παρέμβαση; Πώς ανταποκρινόμαστε στο έργο άλλων καλλιτεχνών στο πεδίο του ακτιβισμού και της δημιουργίας εικόνας;

8.00 – 10.00                Grapefruits in the City, ομαδική promenade περφόρμανς (Εθνικός Κήπος)

Η περιπατητική περφόρμανς Grapefruits or the Seasons in the City αποτέλεσε τη συμμετοχή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ στις ζωντανές εικαστικές δράσεις της Ελληνικής Φοιτητικής Συμμετοχής στη διεθνή διοργάνωση Prague Quadrennial  PQ23.  H περφόρμανς άντλησε έμπνευση από πηγές όπως το κριτικό δοκίμιο του Κoρνήλιου Καστοριάδη, «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», τη ναίφ persona «Marcovaldo» (Italo Calvino) και το Fluxus καλλιτεχνικό εγχειρίδιο Grapefruit (Yοkο Ono). To καλλιτεχνικό έργο Grapefruits or the Seasons in the City προκρίνει μια site specific περφόρμανς από ένα ensemble καλλιτεχνών/ιδών στο δημόσιο αστικό τοπίο της Αθήνας, κατά αναλογία με τον Ιούνιο του ’23 στην Πράγα και συγκεκριμένα στην αγορά Holešovice και στον ποταμό Μολδάβα. Fluxus σημαίνει ροή, κίνηση, αλλαγή. Ως νέοι αλληγορικοί Μarcovaldos, οι περφόρμερ εστιάζουν στην ενεργοποίηση του αστικού τοπίου και στη σχέση του σύγχρονου ατόμου με τη φύση, εξερευνώντας την τοπιογραφία και αναπτύσσοντας scores  για την περφόρμανς. Στόχος είναι η ανάπτυξη νοητικών και συμβολικών χώρων σε μια απόπειρα ποιητικού διαλόγου με την καθημερινότητα των αστικών ορίων. Το έργο θα πραγματοποιηθεί από μια ομάδα μεταπτυχιακών και προπτυχιακών σπουδαστριών/στών υπό την επιμέλεια και καθοδήγηση της Δήμητρας Νικολοπούλου, που είναι performance based facilitator και υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ. Η καλλιτεχνική δράση Grapefruits or the seasons in the city στην Πράγα υλοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του προγράμματος  Creative Europe / Culture Moves Europe.

10.00 – 13.00               Μαίρη Ζυγούρη, «Επιτελεστικά θραύσματα και ίχνη στον δημόσιο χώρο»,  εργαστήριο (πλατεία Κλαυθμώνος)

Το site spesific επιτελεστικό σεμινάριο  θα λάβει χώρα στην στοά της οδού Δραγατσανίου στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Στο υπόγειο της στοάς βρίσκονται τα αποσπασματικά, εναπομείναντα μέρη του Θεμιστόκλειου Τείχους της αρχαίας Αθήνας, περιτριγυρισμένα από τα εγκαταλελειμένα και ερειπωμένα μαγαζιά της  εμπορικής στοάς του ‘60. Ο αρχαιολογικός χώρος, παρόλο που είναι ανοιχτός για το κοινό, παραμένει αθέατος και σπάνια επισκέψιμος. Μέσα και έξω από το πολύβουο αστικό τοπίο του κέντρου, τα αρχαία και σύγχρονα ερείπια  μοιάζουν να έχουν παγώσει στον χρόνο. Συγχρόνως όμως εξάπτουν την φαντασία και αντηχούν  ξεχασμένες «μορφές συλλογικής ζωής». Οι συμμετέχοντες του σεμιναρίου, με κύριο υλικό τα σώματά τους και ό,τι οι ίδιοι φέρουν (props, readymades), καλούνται να εξερευνήσουν αισθητηριακά την πολλαπλή χρονικότητα του τόπου. Να ψηλαφίσουν τις υφές του τείχους, να αφουγκραστούν τις φωνές του παρελθόντος. Να αφεθούν να απορροφηθούν από τη γοητεία της φθοράς και της παρακμής του τόπου, ώστε να ανασύρουν και τελικά να οπτικοποιήσουν μνήμες του τόπου αλλά και των συμμετεχόντων. Κατά βάθος ο τόπος αυτός δημιουργεί μια αίσθηση φωλιάς, ένα καταφύγιο που μπορεί να φιλοξενήσει «πραγματικότητες» εν δυνάμει, όπου όλα είναι δυνατά. Στόχος του σεμιναρίου είναι να οδηγήσει τους συμμετέχοντες  σε εναλλακτικούς τρόπους ύπαρξης και συσχέτισης με τους άλλους. Ένας κοινός χώρος συνάντησης, αλλά και μέσο απελευθέρωσης και αποκάλυψης.

13.00 – 14.00               Preema Νazia Andaleeb, Τhird Eye,  তৃতীয় নেত্র , περφόρμανς (Eρμού)

Θα βρίσκομαι σε ένα ψηλό βάθρο μπροστά από το κοινό, καλυμμένη με λευκό ή μαύρο σεντόνι. Θα αρχίσω να κινούμαι μέσα στο κάλυμμα, θα βγάλω τα χέρια μου έξω και θα κάνω επαναλαμβανόμενα ενέργειες με τα χέρια μου, δημιουργώντας mudra, δημιουργώντας σύμβολα του πολιτισμού μου με τις χειρονομίες των χεριών μου. Θα συνδυάσω πολιτιστικά σύμβολα και θα ενσωματώσω τις χειρονομίες της θρησκείας. Κάθε ένα από τα σύμβολα σηματοδοτεί διαφορετικό νόημα του πνεύματος που θα ανοίξει τις εσωτερικές αισθήσεις. Θα επιτελέσω τη δράση για δέκα-δεκαπέντε λεπτά. Σε αυτό το σημείο θα βγάλω το κάλυμμα και θα αρχίσω να περπατάω στον χώρο ζωγραφίζοντας τρίτα μάτια στο μέτωπο μελών του κοινού: θα το κάνω σε λίγους (από πριν) επιλεγμένους ανθρώπους ή σε τυχαίους ανθρώπους. Στη συνέχεια θα δέσω σιγά σιγά τα μάτια των δέκα επιλεγμένων ατόμων από το κοινό και θα τους φέρω έναν-έναν μπροστά στην κενή επιφάνεια. Εκεί θα υπάρχουν δέκα λευκά χαρτιά. Σε αυτό το σημείο κλείνω τα μάτια μου και μαζί ζωγραφίζουμε ένα μάτι σε κάθε ένα από τα λευκά χαρτιά μαζί, ένα προς ένα. Όταν τελειώσω τη ζωγραφική, θα ξεδιπλώσω και θα τοποθετήσω τις ζωγραφιές στο έδαφος. Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες θα καθίσει μπροστά από το σχέδιο και εγώ θα αγγίξω το έδαφος με το μέτωπό μου με επαναλαμβανόμενο τρόπο από την αντίθετη κατεύθυνση. Θα μαζέψω όλες τις ζωγραφιές και θα τις μοιράσω στο κοινό για να κάνω την αναζήτηση του τρίτου ματιού μια συνεχή διαδικασία. Αυτό είναι το τέλος της περφόρμανς. Στη συνέχεια, θα πρέπει να συλλέξουμε όλα τα σχέδια από το κοινό και να τα κρατήσουμε ως τεκμηρίωση.

15.00 –  18.00              Ιωάννα Ρεμεδιάκη, «Το σώμα της πόλης», εργαστήριο (Kεραμεικός)

Το εργαστήριο υποκριτικής «Το σώμα της πόλης» ασκεί τους συμμετέχοντες στον δημόσιο χώρο και στο συλλογικό σώμα/λόγο. Το εργαστήριο ξεκίνησε δουλεύοντας σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους της Αθήνας, πάρκα, δρόμους, πλατείες, αγορές, μουσεία, αρχαιολoγικούς χώρους, συνέχισε στην Ιταλία και έπειτα στην Ιεράπετρα, αναζητώντας κομμάτια του σώματος της πόλης, κομμάτια του σώματός μας. Στη νέα του εκδοχή, στα πλαίσια του συνεδρίου, θα βασιστεί σε επιλεγμένα χωρία από τον Αίαντα του Σοφοκλή, τα οποία θα συνδυαστούν με καθημερινές ιστορίες που θα συναντήσουμε στην πόλη, και με δικές μας προσωπικές ιστορίες.

17.00 – 20.00              Άννα Τζάκου – Μάριος Χατζηπροκοπίου, «Σώμα, αστικός χώρος και ποιητική», περιπατητικό εργαστήριο (σημείο συνάντησης: Μασσαλίας και Καπλανών με κατεύθυνση προς τον λόφο Στρέφη)

Ακολουθώντας  τα  χνάρια  της  περιπατητικής  παράστασης  Ρέα  Φραντζή  [έξοδος]  (2021)  της ομάδας Γεωποιητική στη Νεάπολη των Εξαρχείων, η Άννα Τζάκου και ο Μάριος Χατζηπροκοπίου οργανώνουν ένα εργαστήριο τοποειδικής περιπατητικής ποιητικής επιτέλεσης στο κέντρο της Αθήνας. Μέσα από πρακτικές ενσυνειδητότητας (mindfulness), κινητικού αυτοσχεδιασμού (contemplative dance practice), μνημοτεχνικής (Yates, Γιαννίση) και ψυχογεωγραφίας (Debord, Wrights and Sites), το εργαστήριο επιτελεί μια ανθρωπογεωγραφική διαδρομή συνδέοντας την ατομική εμπειρία με συλλογικά αφηγήματα, όπως αποτυπώνονται στα μνημονικά ίχνη της πόλης. Το εργαστήριο επιστρατεύει την ανθρώπινη δράση, δραστηριότητα και παρουσία στο αστικό τοπίο ως μέσο μιας καλλιτεχνικής διερεύνησης, με άξονα τα παρακάτω ερωτήματα: Πώς επιτελείται ο δημόσιος χώρος; Τι αντίκτυπο αφήνει η συμμετοχή σε αυτόν; Πώς επιδρά το τοποειδικό ποιητικό συμβάν στη σχέση του ατόμου με την πόλη και τι αφηγήματα δημιουργεί; Στο πρώτο στάδιο, οι συμμετέχοντες-ουσες καλούνται να εξερευνήσουν το αστικό τοπίο με βάση τα επιτελεστικά και ποιητικά εργαλεία που τους προτείνονται. Επανασυνδεόμαστε με το σχήμα, την υφή, την κίνηση, την αντοχή υλικών, τον ήχο, την προοπτική, την μετάβαση, τον άλλο, το πέρα-από-το-ανθρώπινο, τις παλιμψηστικές γραφές της πόλης, και επινοούμε εκ νέου τον τόπο μέσα από μικρά συμβάντα, αισθαντικές (αυτό-) βιογραφίες ή/και τοπολογίες του «μαζί». Σε δεύτερο στάδιο, οι συμμετέχοντες-ουσες, βασισμένοι στην ενσώματη εμπειρία της πόλης, καλούνται να συνθέσουν ένα score (παρτιτούρα) επιτέλεσης/συνάντησης με το αστικό τοπίο: μια χ(ω)ρογραφία, ένα παιχνίδι, μια συλλογική κειμενική διαδρομή, μια σύντομη τοποειδική δομή, ή ένα «μονοπάτι τραγουδιών» (Chatwin) στο κέντρο της Αθήνας.

18.00 –  21.00             Ευαγγελία Μπασδέκη, «Aνορθόγραφη ποίηση», εργαστήριο (Ιερά Οδός)

Θα μπορούσε η πράξη της ονειροπόλησης και της περιπλάνησης να εισάγει το στοιχείο της επιβράδυνσης στον δημόσιο χώρο, ως αντί-πρόταση στις συνθήκες της πραγματικότητας, υπονομεύοντας έτσι την 'κανονικότητα' του, δημιουργώντας ένα ‘τοπίο του έτερου’ και ένα ρήγμα στη δεδομένη σχέση μας με αυτόν; Πώς μεταμορφώνεται η σχέση μας με τον δημόσιο χώρο μέσω των στοιχείων της υπέρβασης, της αποπλάνησης, και της επιβράδυνσης, τα οποία αναδεικνύει η πράξη της ονειροπόλησης; Εισάγοντας το στοιχείο της επιβράδυνσης ενάντια στην ‘επιτακτική ταχύτητα’ του καπιταλισμού και τη μονοπρόσωπη διάσταση που ορίζει η ταξική συνείδηση, η ονειροπόληση γίνεται πολιτική πρόκληση. Γίνεται μια διαλεκτική διαμεσολάβησης, δημιουργώντας ερωτήματα και κενά σε μια κανονιστική ανάγνωση, προσφέροντας εναλλακτικές, προκαλώντας μια μη προστατευμένη συνδιάλεξη μεταξύ τους, ‘ανοιχτή’ σε πολλαπλές ερμηνείες. Με αυτή τη μορφή συνδιάλεξης μέσω της ονειροπόλησης, η νέα αργή ‘πορεία’ καθιστά εφικτή ίσως τη δημιουργία και τη βίωση μιας διαφορετικής αντικειμενικότητας –έστω και περιστασιακά. Δεν προτείνεται ένας καλύτερος τρόπος αλλά, αντιθέτως, θα αρνηθούμε σε αυτή τη συνάντηση ότι υπάρχει μια μοναδική αντικειμενικότητα, κάποια συμπαγής δομή βίωσης, μεταβολίζοντας την αντίληψη μας για τον δημόσιο χώρο και τη σχέση μας μας με αυτόν. Πώς θα είναι να συγκεντρωθούμε σε μια προσπάθεια συντονισμού αναμάγευσης του κόσμου, μέσω μιας αναγνώρισης, όχι της σύντηξης, αλλά των πολλών ρωγμών που υπάρχουν μεταξύ του ανθρώπινου εαυτού και της πραγματικότητας;

 

Συγκεντρωτικό  πρόγραμμα masterclass, εργαστηρίων και περφόρμανς

Αίθουσα Βιβλιοθήκης Φιλοσοφικής Σχολής, ΕΚΠΑ

Τετάρτη  17 Απριλίου

13.00 – 15.00               Βιτόρια Κωτσάλου, «Αποπροσανατολίζοντας το έδαφος», εργαστήριο

Περνώντας από την εισαγωγή εννοιών κοινωνικής χορογραφίας σε απλές πρακτικές χορού και πλοήγησης στον δημόσιο χώρο, θα εξερευνήσουμε το πώς η παρατήρηση του δημόσιου μπορεί να μας ανοίξει νέες πιθανότητες διαμόρφωσης σχέσεων και, αντίστροφα, η ενσώματη εξερεύνηση και ταύτιση με τον δημόσιο χώρο πώς μπορεί να προσφέρει μια διαφορετικού είδους προοπτική αξιών, πληροφοριών και αίσθησης του κόσμου. Το εργαστήριο εστιάζει στην έννοια της πλοήγησης και στο πώς οι κινήσεις (είτε μιλάμε για την κίνηση των αισθήσεων, του οξυγόνου, των σκέψεων ή των μυών μας) επηρεάζονται από τις εμπειρίες μας. Ταυτόχρονα οι εμπειρίες μας επηρεάζουν τις προ-αισθητηριακές μας συνήθειες και τελικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και σχετιζόμαστε με τον κόσμο. Ο χορός εισάγεται ως μέσο ύπαρξης, επαφής και σκέψης, και το σώμα ως ένα ενδιάμεσο τοπίο, συνδεδεμένο με ένα πολύπλοκό και πλούσιο σύστημα διαφορετικών οργανισμών. Πώς μπορεί ο δημόσιος χώρος ή το σώμα να λειτουργήσει ως τελετουργικό έδαφος για την αφύπνιση των χαμένων δημιουργικών αισθήσεων, για την εκτροπή των τρόπων με τους οποίους έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε και να συνδεόμαστε; Πώς γινόμαστε ενδιάμεσοι; Πώς μπορούμε να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε και πώς ακολουθούμε την πλοήγηση μέσα στο σώμα μας και πώς η εσωτερική μας χαρτογράφηση μεταφράζει και αποκωδικοποιεί τον τρόπο με τον οποίο πλοηγούμαστε στο δημόσιο ή στο κοινωνικό; Αντίστροφα, πώς μπορούν οι διευρυμένες πραγματικότητες του δημόσιου ή του κοινωνικού ιστού να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο πλοηγούμαστε στη σκέψη μας, στο τι έχει αξία ή ακόμη και στη σχέση μας με την αίσθηση του σώματός; Για τη συμμετοχή στο εργαστήριο δεν απαιτείται προηγούμενη εμπειρία χορού, και προσκαλείται το ενδιαφέρον για τη σύνδεση μέσω του σώματος και της κίνησης.

15.00 – 17.00               Γιολάντα Μαρκοπούλου, «Η βιογραφία ενός τόπου», εργαστήριο

Χρησιμοποιώντας έναν συγκεκριμένο τόπο ως αφετηρία, μέσα από την ιστορία του και τους άνθρωπους που συνδέονται με αυτόν, θα εξερευνήσουμε πώς μπορούμε να αποκαλύψουμε μία άγνωστη πτυχή του. Θα ακολουθήσουμε μία σειρά από βήματα που περιλαμβάνουν προσεκτική τεκμηρίωση, λεπτομερή έρευνα αλλά και την ανταλλαγή διαφόρων πρακτικών μεθοδολογιών, με στόχο τη δημιουργία μιας παράστασης ντοκυμαντέρ στον δημόσιο χώρο.

Πέμπτη  18 Απριλίου 2024

                                                                        

11.00 – 13.00                Ελίζα Σόρογκα, «Σεμινάριο τοποειδικής (site-specific) περφόρμανς: τέχνη και                                καθημερινή ζωή δεν έχουν παρά μόνο ασαφή όρια», εργαστήριο

Πώς δημιουργούμε μια site-specific περφόρμανς; Πώς εντάσσουμε την «ποιητική»  που ενέχει ένας χώρος στη διαδικασία της σύνθεσης; Στόχος του σεμιναρίου είναι οι συμμετέχοντες να αποκτήσουν μια πρώτη επαφή με την τοποειδική (site-specific) προσέγγιση, στην οποία ο χώρος αποτελεί εναρκτήρια βάση του έργου και βρίσκεται σε δια-δραστικό διάλογο με τη γενική ιδέα (concept) του, τροφοδοτώντας τη δομή, την έρευνα και την εξέλιξή του. Θα δοθεί βάση στην ανάπτυξη της χωρικής αντίληψης με άξονα το σώμα, εισάγοντας τις έννοιες του χρόνου, της κλίμακας, της εμπιστοσύνης, της αφής, της χωρικής μνήμης και της ακοής, προκειμένου οι συμμετέχοντες να εισαχθούν αρμονικά στη δημιουργία περφόρμανς με την τοποειδική (site-specific) μέθοδo.  Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία ενός χώρου (πόρτες, παράθυρα, τοίχος, κολώνες), η καθημερινή χρήση του, η ιστορία, η τοποθεσία, η διάχυση του φωτός και η χορογραφία της καθημερινής ζωής αποτελούν μερικά από τα στοιχεία που αποτελούν τον καμβά της παρατήρησης.  Ας δημιουργήσουμε μια σπάνια επαφή με τους περαστικούς, μια άγνωστη πραγματικότητα. Ας μεταφράσουμε τις σκέψεις και τις ιδέες μας σε άμεση εμπειρία, μέσα σε μια ακατέργαστη καλλιτεχνική πραγματικότητα, όπου τέχνη και καθημερινή ζωή δεν θα έχουν παρά μόνο ασαφή όρια. Με αναφορά στο «expanding theatre», η site-specific περφόρμανς αντιλαμβάνεται τον δημόσιο χώρο ως μια απέραντη ‘σκηνή’ και τους περαστικούς της πόλης ως περφόρμερ, στην παράσταση της καθημερινής τους ζωής, μια ιδέα που αναπτύχθηκε ακολουθώντας την παράδοση του theatrum mundi και του έργου του Balzac La Comédie Humaine. Το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ, σε χώρους εντός και εκτός των κτιριακών εγκαταστάσεων. Το εργαστήριο απευθύνεται σε  όλους, όλες και όλ@, ανεξαρτήτως προηγούμενων σπουδών, εμπειρίας και ηλικίας.

16.00 – 19.00               Δανάη Θεοδωρίδου,  «Εξερευνώντας την επιτελεστικότητα του δημόσιου                                                 σώματος»,  masterclass

Πολιτικοί φιλόσοφοι και αναλυτές σημειώνουν ότι σήμερα βιώνουμε μια δημοκρατία χωρίς «δήμο». Η έλλειψη αυτή εκδηλώνεται με την αδιαφορία των πολιτών για την πολιτική, τη μεγάλη αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες και τη διαρκή μεταβίβαση εξουσίας από εκλεγμένα όργανα σε απολιτικοποιημένους τεχνοκράτες. Την ίδια στιγμή, η Mouffe συζητά την κρίσιμη συμβολή της τέχνης στην προσπάθεια επανενεργοποίησης του δήμου. Μέσα από τις ενσώματες συνδέσεις καλλιτεχνικών και κοινωνικών δομών που προτείνει η τέχνη, σημειώνει η Mouffe, δημιουργούνται δημόσιες μορφές συλλογικών σωμάτων που διαταράσσουν τον ‘κανονικό’ ρυθμό των πόλεων. Συνεχίζοντας την ίδια γραμμή σκέψης, ο πολιτικός επιστήμονας Pierre Ostiguy τονίζει τη στενή σχέση της δημοκρατίας με την επιτελεστικότητα (2017). Εκτός από το τι λέγεται, αυτό που είναι επίσης κρίσιμο στις δημοκρατικές διαδικασίες, υποστηρίζει, είναι ο τρόπος με τον οποίο λέγεται αυτό, καθώς και ζητήματα σωματικής και συναισθηματικής εγγύτητας, όπως εκφράζονται μέσω της γλώσσας, της προφοράς, του ήχου, της γλώσσας του σώματος, των χειρονομιών, κλπ. Υποστηρίζοντας τον κεντρικό ρόλο της επιτελεστικότητας στην πολιτική και τη δημοκρατία, θεωρητικοί των παραστατικών τεχνών, όπως οι Ana Vujanovic και Livia Andrea Piazza (2019), τονίζουν επίσης ότι οι καλλιτεχνικές δομές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση του δήμου, κατασκευάζοντας έναν χώρο που καλεί τους ανθρώπους να συμμετάσχουν σε εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και δράσης. Επανασυνδέοντας, έστω και σε φαντασιακό πλαίσιο, την πρακτική της δημοκρατίας με την υλικότητα του σώματος, προσεγγίζοντας πολιτικές πρακτικές μέσω των αισθήσεων και του συλλογικού φαντασιακού, οι παραστατικές τέχνες δημιουργούν μικρο-κοινότητες ικανές να ανοίξουν χώρο σε νέα μοντέλα κοινωνικά συνύπαρξης, διαφορετικά από τα κυρίαρχα καπιταλιστικά, και να (ανα)κατασκευάσουν τον δημόσιο χώρο με τρόπο που διαφορετικά δεν είναι δυνατός. Όταν συμβαίνει αυτό, οι παραστατικές τέχνες καταφέρνουν να αποτελέσουν μια πράξη «publicing» (Θεοδωρίδου 2022). Αντλώντας υλικό από την πενταετή καλλιτεχνική μου έρευνα πάνω στην «πρακτική της δημοκρατίας», το εργαστήριο θα επιδιώξει να δομήσει μια τέτοια πράξη «publicing» μέσα από επιτελεστικές διαδικασίες σκέψης, ομιλίας και κίνησης.

Παρασκευή  19 Απριλίου 2024

 9.30 – 11.30                Γιάννης Βαρβαρέσος, «Ο δημόσιος χώρος ως θεατρική σκηνή», εργαστήριο

                                       Όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή», (Όπως αγαπάτε, Ουίλιαμ Σαίξπηρ)

Ο Erving Goffman, ένας από τους πιο γνωστούς κοινωνιολόγους της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης, εισάγει τη χρήση του μοντέλου της δραματουργίας στην κοινωνική ζωή, στο βιβλίο του The Presentation of Self in Everyday Life (1956). Στο μοντέλο αυτό, επιτελείται η ερμηνεία και η κατανόηση της πραγματικότητας μέσω του θεάτρου. Ο ίδιος μας καλεί να φανταστούμε τον κόσμο ως μια σκηνή και τους ανθρώπους, καθέναν ξεχωριστά αλλά και σε συνεργασία μεταξύ τους, να αναπαριστούν σαν ηθοποιοί ποικίλους ρόλους σε διαφορετικό πλήθος θεατών, ανάλογα με τη συγκεκριμένη κατάσταση. Η σκηνή αυτή περιέχει τόσο το βάθρο της παράστασης και το προσκήνιο, όσο και το παρασκήνιο, στο οποίο ο ρόλος εγκαταλείπεται αλλά και προετοιμάζεται. Η ζωή δεν είναι και δεν μπορεί να είναι θέατρο, ωστόσο αρκετές από τις έννοιες που προσφέρει στο μοντέλο της δραματουργίας αξίζουν να αποτελέσουν πεδίο έρευνας και πειραματισμού. Στο πειραματικό εργαστήρι που προτείνω, δεν θα φανταστούμε πως η ζωή είναι θέατρο, αλλά πως ο δημόσιος χώρος είναι μια θεατρική σκηνή. Σε μια θεατρική πράξη, οι συντελεστές της παράστασης καταφέρνουν, συνήθως με τη βοήθεια του σκηνοθέτη, να συνδυάσουν διάφορα υλικά, ώστε να μπορέσουν να αναδειχτούν πρόσωπα, καταστάσεις, έννοιες και συγκρούσεις. Ανάλογα με το τι ιστορία θέλουν να αφηγηθούν και τι θέλουν να πουν, αυτά τα υλικά παίρνουν θέση στον χώρο και στον χρόνο. Χρησιμοποιώντας κάποια από τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε μια θεατρική πράξη, όπως το σώμα, ο λόγος, η σκηνογραφία, η ενδυματολογία, ο φωτισμός, η μουσική, και άλλα, θα προσπαθήσουμε να γίνουμε σκηνοθέτες, περφόρμερ και κοινό, αναδεικνύοντας στοιχεία και καταστάσεις του δημόσιου χώρου και του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου που τον περιβάλλει. Στόχος είναι να φτάσει ο καθένας από εμάς να εκφράσει έναν επιτελεστικό δημόσιο λόγο.

12.30 – 14.30               Βαγγέλης Παπαδάκης, «Στήνοντας μια in situ περφόρμανς  σε δημόσιο                                        χώρο», εργαστήριο

Ο Richard Schechne στο βιβλίο του Performance Studies. An Introduction, αποπειράται να ορίσει την περφόρμανς ως «μια δράση η οποία πλαισιώνεται, τονίζεται, παρουσιάζεται, αναδεικνύεται». Τέσσερα είναι τα βασικά στοιχεία της μορφολογίας της performance art: η εξέλιξή της περφόρμανς στα πλαίσια ενός φυσικού χώρου, η εξέλιξή της μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, η φυσική παρουσία του καλλιτέχνη στον χώρο αυτό, και η ανάπτυξη της ιδιαίτερης σχέσης ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στο κοινό. Πώς λοιπόν πρακτικά μπορεί να στηθεί μια εικαστική δράση με βάση τα παραπάνω; Ποια ορίζεται η αφετηρία της; Ποια η αρχική παρόρμηση που ενεργοποιεί τον καλλιτέχνη-περφόρμερ; Ποια τα εργαλεία του; Πώς αξιοποιούνται οι ιδιότητες του χώρου ‘δραματουργικά’, για την πιο εύστοχη μεταφορά του μηνύματος της περφόρμανς; Ο χρόνος;  Το κοινό στο οποίο απευθύνεται; Το σώμα του; «Κάθε σώμα είναι πολιτικό» λέει ο Λακάν. Το σώμα είναι ο απόλυτος εκφραστής των πάντων, γίνεται το πεδίο όπου συγκρούονται η νόρμα και η εξαίρεση, το αποδεκτό και το μη αποδεκτό, ο συντηρητισμός και η ελευθερία. Το πολιτικό σώμα δρα προς την αφύπνιση του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Χρειάζεται να το συν-ταράξει. Να το βγάλει έστω στιγμιαία έξω από το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας του. Με βάση τις πιο πάνω ανησυχίες, ο κάθε συμμετέχοντας του εργαστηρίου θα στήσει μια σύντομη και αυθόρμητη in situ περφόρμανς κατά την διάρκεια του σεμιναρίου.

Σάββατο 20 Aπριλίου

                                                                          κέντρο Αθήνας

10.00 – 13.00               Μαίρη Ζυγούρη, «Επιτελεστικά θραύσματα και ίχνη στον δημόσιο χώρο», εργαστήριο (πλατεία Κλαυθμώνος)       

15.00 –  18.00              Ιωάννα Ρεμεδιάκη, «Το σώμα της πόλης», εργαστήριο (Kεραμεικός)

17.00 – 20.00              Άννα Τζάκου – Μάριος Χατζηπροκοπίου, «Σώμα, αστικός χώρος και ποιητική»,  περιπατητικό εργαστήριο (σημείο συνάντησης Μασσαλίας και Καπλανών με κατεύθυνση προς τον λόφο Στρέφη)

18.00  – 21.00             Ευαγγελία Μπασδέκη, «Ανορθόγραφη ποίηση», εργαστήριο (Ιερά Οδός)